Cebelitarık Boğazı, Atlantik Okyanusu ile Akdeniz’i birbirine bağlayan kısa bir su yoludur. 13 kilometre genişliğindeki bu şerit, bir tarafta İspanya ve Cebelitarık, öteki tarafta Fas olmak üzere Avrupa ve Afrika’yı da ayırıyor.
Akdeniz neredeyse büsbütün karalarla çevrilidir. Dar Cebelitarık Boğazı, Akdeniz’in denizcilik dünyasının geri kalanıyla tek kontağıdır.
Güneyde sıcak, kurak Kuzey Afrika ülkeleri ve kuzeyde güneşli güney Avrupa ülkeleri ile sınırlanan Akdeniz, ılık suları ve güneşli kumsallarıyla tanınır.
Bölgenin sıcak ortamının bir sonucu olarak, Akdeniz’de buharlaşma kıymetli ölçüde yüksektir. Buharlaşma; Nil, Rhone, Po, Arno ve Tuna dahil olmak üzere en büyük akan ırmakların hepsinden kıymetli ölçüde daha fazla su çıkarır.
Cebelitarık Boğazı’nın Akdeniz için önemi
Atlantik Okyanusu’ndan değerli bir su sirkülasyonu da Cebelitarık Boğazı yoluyla akarak, buharlaşma nedeniyle Akdeniz’de kaybolan suyu yine dolduruyor.
Atlantik’ten gelen soğuk su ısınır ve buharlaşır, bu nedenle deniz doğuya yanlışsız hareket ettikçe daha tuzlu hale gelir.
Cebelitarık Boğazı kapanırsa ne olur
Boğaz kapanırsa neler olabileceğini iddia edebiliyoruz, zira bu 5.9 milyon yıl evvel zati gerçekleşti.
Söz konusu olay, Büyük Messiniyen tuzluluk krizi olarak bilinir. Derin tektonik hareketler, topoğrafyayı daha yükseğe itmiş ve Akdeniz ile Atlantik Okyanusu ortasındaki değerli ilişkiyi kesmişti.
Boğaz kapanmış ve Atlantik Okyanusu’ndan gelen tuzlu sular artık gelmemişti. Bu türlü bir kapanma durumunda deniz; derin, tuzlu bir göle, akabinde tuzla kaplı bir bataklığa ve nihayetinde bir çöle dönüşmüştü.
Boğaz kapandığında, yalnızca birkaç bin yıl içinde su, denizin doğusunda, batısında ve merkezindeki üç sığ havzaya aktı.
Bilimsel bir araştırma gemisinin sondajı, kapanmanın akabinde gelen tuz yataklarının makul noktalarda 3 km’ye kadar derinlikte olduğunu buldu.
Akdeniz nasıl oluştu
Araştırmacılar, Akdeniz havzasının neden daima suyla dolduğunu ve daha sonra kesildiğini merak etti.
Bir mümkünlük olarak, düşük ölçekli tektonik hareketler, Cebelitarık Boğazı’ndaki kara bariyerinde yükselme ve alçalmalara neden olarak, bölgesel kara düzeylerinde arka arda yükselmeler ve düşüşler meydana getirmiş olabilir.
En makul teori, yaklaşık 14 milyon yıl evvel oluşmaya başlayan büyük Antarktika buz katmanındaki dalgalanmalar nedeniyle deniz düzeyinin yükselmesidir.
Akdeniz en son 5.33 milyon yıl evvel, Miyosen ve Pliyosen periyotları ortasındaki sonda tekrar doldurulmuştu.
Sonunda büyük bir sel bariyeri aştı ve okyanusla denizle tekrar birleşti. Dar boğazdan gelen su akışı birkaç yüzyıl sürmüş olabilir.
Akdeniz’in tekrar kuruması mümkün mü
Afrika ve Avrupa tektonik olarak etkindir. Akdeniz tabanının bir kısmını tutan Afrika levhası milyonlarca yıldır kuzeye gerçek ilerliyor ve her 2,5 yılda bir kabaca bir 2,5 santimetrelik bir süratle Avrasya Levha Sonuna yanlışsız kayıyor..
Konuyu inceleyen bilim beşerlerine nazaran, yakın jeolojik gelecekte Cebelitarık Boğazı’nın bir kere daha kapanması kuvvetle mümkün.
Boğaz kapanırsa ve Akdeniz’in ilişkisi koparsa, meydana gelen buharlaşma onu her yıl birkaç santimetre küçülmeye zorlar ve uçsuz bucaksız kuru bir arazi meydana gelir.
Tuzlu denizden biriken tuzlu tortular nedeniyle bu arazi ziraî olarak uygun olmayacaktır.