Günümüzde nörolojik hastalıkların tedavisinde beslenme tedavisi yaygınlaşmaktadır.
Genelde tedavi sonuçlarında tutarlılık sağlanamayan çocuklarda glutensiz, kazeinsiz ve ketojenik diyet gibi beslenme tedavilerinin iyi birer yöntem olduğu bilinmekedir. Ketojenik diyet ile epilepsi arasındaki ilişki netleştiği gibi diyette yapılacak bazı iyileştirme ve değişikliklerin de otizmle alakalı hastalıkların tedavisinde ya da semptomları azaltmasında kullanılabileceği düşünülmektedir.
Otizmli bireylerin davranışlarındaki varyasyonların besin hassasiyetine bağlı olduğu ve özellikle buğday ve türevleriyle ilişkili olduğu düşünülmektedir. Ayrıca kazein proteinin de benzer bir etkisi olabileceği iddia edilmektedir. Çünkü kazein ve gluten proteinleri yıkımları tamamlanmadan aktifleştiklerinde otizmdeki semptomlara neden olmaktadır .
Bu nedenle, otizm tedavisinde semptomları önleyen ve zekâ gelişimine katkıda
bulunduğu düşünülen beslenme müdahaleleri arasında; glutensiz ve kazeinsiz diyet,
yalnız glutensiz diyet ya da yalnız kazeinsiz diyet gibi yaklaşımlar vardır.
Yapılan çalışmalarda glutensiz-kazeinsiz diyetlerin motor beceriler ve konuşma yeteneğinde
düzelme, dikkat verme ve odaklanabilmede artış, kendine ve başkalarına agresif
tutumlarında azalma, takıntılı davranışlar, hiperaktivitenin düzelmesine yardımcı
olduğu düşünülmektedir. Otizmde yaşanılan temel problemlerden birisinin GİS rahatsızlıkları olduğu bilindiğinden glutensiz ve kazeinsiz bir diyetin mikrobiyota üzerinde olumlu etkilerinden dolayı bu diyeti otizmde kullanmanın yararlı olduğunu savunan birçok çalışma mevcuttur.
Otizm için en çok kullanılan ve en etkili olan beslenme tedavisi glütensiz-kazeinsiz beslenmedir , bu beslenme şekli, arpa, çavdar ve yulafta bulunan glüten ve süt ürünlerinde bulunan kazeinin diyetten tamamen uzaklaştırılması ilkesine dayanır. Otizmin glüten ve kazeinde bulunan ekzorfinin emilimi ile yakından ilişkili olabileceği ifade edilmektedir. Gluten ve kazein proteinleri sindirim esnasında opioid peptidlerine parçalanır. Proteinler peptitlere parçalanarak bağırsak membranlarından içeri alındıklarında
vücutta çeşitli reseptörleri uyarırlar. Bu reseptörlerin uyarılması davranışları etkileyebilmekte ve sürekli olması durumunda otizme yol açabileceği düşünülmektedir. Peptid seviyesi yükseldiğinde büyük bir kısmı boşaltımla atılırken bir kısmı beyin zarından içeri girerek normal aktiviteyi bozabilmektedir.
Birçok çalışma otizmli bireylerde bağırsak mikrobiyotasının farklı olduğunu bildirmektedir
Otizmde gastrointestinal sistem (GİS) problemlerinin sık görüldüğü bu nedenle bağırsak mikrobiyotasıyla bir ilişki olduğu düşünülmektedir. Diyare, konstipasyon, reflü ve kusma, abdominal ağrı ve rahatsızlık, gaz ve kötü kokulu dışkı; otizmde görülebilen GİS semptomlardandır. Otizmli çocuklarda yapılan geniş çaplı bir çalışmada, otizmli çocuklarda sağlıklı kontrol grubuna göre GİS problemlerinin görülme oranının daha fazla olduğu bildirilmiştir. Otizmdeki GİS problemlerinin sosyal, bireysel davranışlardaki problemlerle ilişkili olduğu bilinmektedir.
Yine Otizmli çocuklarda beslenme sorunları besin seçiciliği, gastrointestinal sistem sorunları, duyusal besin güçlüğü ya da kişisel sorunlardan kaynaklı olabileceği düşünülmektedir. Ayrıca yemek seçme davranışı büyüme çağındaki otizmli çocuklarda gelişme geriliğine sebep olup birçok kronik sorunlara da yol açabiliyor. Yapılan bir çok çalışmada otizmli çocuklarda besin tüketim kayıtlarına göre besin çeşitliliğinin az olduğu bulunmuş, bu çocukların genel olarak aynı besinleri tüketmeyi tercih ettikleri ve yeni besinler ile tanıştırıldığında agresif tutumlar sergiledikleri görülmüştür.
Besin seçiciliğinin altında oral alımda olan hassasiyetin neden olabileceği düşünülmektedir
Otizmde yetersiz beslenmeden dolayı vitamin mineral eksiklikleri görülmektedir. Ayrıca otizmin semptomlarını önlemek amacıyla beslenme tedavileri (glutensiz diyet, kazeinsiz diyet gibi) vitamin mineral eksikliğine olabilmektedir. Otizmli çocuklarda vitamin, mineral ve yağ asidi eksikliği sık görülmektedir. Genellikle pantotenik asit, folat, biyotin, B12 vitamini, D vitamini ve E vitamininin tüm kan, serum ve plazma seviyeleri düşüktür.
B12, çinko, demir yetersizliğine hem yemek seçiciliği hem de uygulanan diyetler neden
Olmaktadır.Metionin sentaz enzimi için önemli olan B12 ve folat beyin gelişim ve
fonksiyonlarında kritik rol oynamaktadır, yapılan bir çalışmada otizmli çocuklarda, sağlıklı kontrol grubuna göre serum B12 ve folat seviyesinin düşük
olduğu bildirilmiştir. Beslenme tedavilerinin, otizmde bozulan glutatyon metabolizması üzerine iyileştirici etkisi bulunmaktadır ,
Yapılan çalışmalarda otizmli bireylerde D vitamini eksikliği görüldüğü bildirilmiştir
GİS sistem sorunları, hiperaktivite, sosyal davranışlar ve konuşma bozukluğu gibi semptomlarda D vitamini verilmesi sonucunda semptomlarda yarı yarıya azalma sağlandığı belirlenmiştir. Ayrıca D vitamini takviyesinin seratonin seviyesini artırarak da otizmde görülen semptomları azalttığı bildirilmiştir.
Ancak önemli bir nokta vardırn ki; kazeinsiz diyette kalsiyumdan zengin süt ürünlerinin kullanılmamasından kaynaklı vücutta kalsiyum eksikliğine neden olabilmektedir. Bu nedenle glutensiz ve kazeinsiz diyette vitamin ve mineral takviyesi yapmak yan etkileri azaltmaktadır.
Sonuç olarak; Otizm spektrum bozukluklarında besinlere karşı takıntılı tutum, birçok besin ögesindeeksiklik, GİS semptomlar ve büyüme, gelişmede gerilik yaygın olarak görülmektedir.
Hayatlarını etkileyen bu semptomları iyileştirmek amacıyla beslenmeye tedavileri
geliştirilmeye çalışılmıştır. Yapılan çalışmalar otizmli bireylerin mikrobiyotalarının
sağlıklı bireylerden farklı olduğunu bildirmiştir. En çok uygulanan ve otizimde
görülen birçok semptomu azaltan beslenme tedavileri; ketojenik diyet, glutensiz ve
kazeinsiz diyettir. Ayrıca vitamin, mineral, probiyotik ve prebiyotik destekleri de
tercih edilmektedir. Fakat bu tip diyetlerin uzun süreli uygulanmasının neden
olabileceği yan etkiler unutulmamalıdır. En önemlisi otizmde, yeterli ve dengeli
beslenme teşvik edilmelidir.
Kaynaklar
Al-Farsi, Y. M., Waly, M. I., Deth, R. C., Al-Sharbati, M. M., Al-Shafaee, M., Al-
Farsi, O. Ouhtit, A. (2013). Low folate and vitamin B12 nourishment is
common in Omani children with newly diagnosed autism. Nutrition, 29(3),
537-541. doi:10.1016/j.nut.2012.09.014
Lobar, S. L. (2016). DSM-V Changes for Autism Spectrum Disorder (ASD):
implications for diagnosis, management, and care coordination for children
with ASDs. Journal of Pediatric Health Care, 30(4), 359-365. doi:
10.1016/j.pedhc.2015.09.005
Marí-Bauset, S., Llopis-González, A., Zazpe-García, I., Marí-Sanchis, A. ve Morales-
Suárez-Varela, M. (2015). Nutritional status of children with Autism Spectrum
Disorders (ASDs): a case–control study. Journal of autism and developmental
disorders, 45(1), 203-212. doi:10.1007/s10803-014-2205-8
Millward, C., Ferriter, M., Calver, S. ve Connell-Jones, G. (2008). Gluten- and caseinfree
diets for autistic spectrum disorder. Cochrane Database Syst Rev(2),
Cd003498. doi:10.1002/14651858.CD003498.pub3
Peretti, S., Mariano, M., Mazzocchetti, C., Mazza, M., Pino, M. C., Verrotti Di
Pianella, A. Valenti, M. (2018). Diet: the keystone of autism spectrum
disorder? Nutritional neuroscience, 1-15.
Saad, K., Abdel-Rahman, A. A., Elserogy, Y. M., Al-Atram, A. A., El-Houfey, A. A.,
Othman, H. A. Abdel-Salam, A. M. (2018). Randomized controlled trial of
vitamin D supplementation in children with autism spectrum disorder. J Child
Psychol Psychiatry, 59(1), 20-29. doi:10.1111/jcpp.12652
Shattock P, Whiteley P. Biochemical aspects in autism spectrum disorders: updating the opioid-excess theory and presenting new opportunities for biomedical intervention. Expert Opin Ther Targets 2002; 6: 175-183.
Yazgan Y. Turkey and autism. Encyclopedia of Autism Spectrum Disorders. New York: Springer Science+Business Media, 2015.
Tuohy, K., Venuti, P., Cuva, S., Furlanello, S., Gasperotti, M., Mancini, A. … Fava,
- (2015). Chapter 15 – Diet and the Gut Microbiota – How the Gut: Brain Axis
Impacts on Autism. Effects on Human Health and Disease, 225-245.
doi:https://doi.org/10.1016/B978-0-12-407825-3.00015-0
T.C. Sağlık Bakanlığı, Tohum Otizm Vakfı. Otizm Tarama Projesi Sonuç Raporu
Erişim adresi:
https://www.tohumotizm.org.tr/wpcontent/uploads/2018/07/taramaprojesi.pdf
Whiteley, P., Haracopos, D., Knivsberg, A. M., Reichelt, K. L., Parlar, S., Jacobsen,
J., Shattock, P. (2010). The ScanBrit randomised, controlled, single-blind
study of a gluten- and casein-free dietary intervention for children with autism
spectrum disorders. Nutr Neurosci, 13(2), 87-100.
doi:10.1179/147683010×12611460763922
News
