Yaz saati uygulaması uyku-uyanıklık döngüsünü bozuyor: ‘Diyabet, hipertansiyon ve kardiyovasküler hastalık riskini artırıyor’

Avrupa kış saati uygulamasına geçti. Ülkemizde ise siyasi iktidarın verdiği kararla ‘gün ışığından daha fazla faydalanmak’ ve ‘günlük yaşamı kolaylaştırmak’ amacıyla 2018’de yaz saati uygulaması kalıcı hale getirildi.

Bu çerçevede kalıcı yaz saati uygulamasının insan sağlığı üzerindeki olumsuz etkilerini Türk Uyku Tıbbı Derneği Yönetim Kurulu Üyesi Prof. Dr. Mehmet Ali Habeşoğlu ile konuştuk.

Beynin uyku sistemine ilişkin, “Beynimizin hipotalamus bölgesinde bulunan suprakiazmatik çekirdek (SCN), uyku-uyanıklık döngümüzü yöneten biyolojik saattir. Gün ışığına duyarlı bir şekilde çalışarak vücut sıcaklığı, hormon salgılanması ve uyku düzenini kontrol eder. Güneş zamanı ile uyumlu çalıştığında, akşam karanlığında ‘uyku hormonu’ olarak bilinen melatonin salgılanır. Epifiz bezinden salınan bu hormon, vücut sıcaklığını düşürerek dinlenme sürecini başlatır. Böylece hem uykuya dalmak kolaylaşır hem de daha derin ve dinlendirici uyku elde edilir” bilgilerini paylaşan Habeşoğlu, “Biyolojik saatin oluşturduğu bu 24 saatlik uyku-uyanıklık döngüsüne sirkadyen ritim denir. Sirkadyen ritmin bozulması uykusuzluk, yorgunluk ve konsantrasyon sorunlarına yol açar. Kronikleştiğinde obezite, diyabet, kalp hastalıkları ve depresyon riskini artırır. Düzensiz uyku, gece vardiyaları, ekran ışığı, jet lag ve yaz saati uygulaması sirkadyen ritmi bozan başlıca nedenlerdir” dedi.

‘UYKU SÜRESİNİ 40 DAKİKA AZALTIYOR’

Yaz saati uygulamasının; ‘başlangıçta enerji tasarrufu sağlamak’ ve ‘akşam gün ışığından daha fazla yararlanmak’ amacıyla yürürlüğe konulduğunu anımsatan Habeşoğlu, dünya genelinde 70’ten fazla ülkede uygulandığını açıkladı.

Araştırmaların, uygulamanın; uyku düzeni, verimlilik ve ruh hali üzerinde olumsuz etkileri olabileceğine dikkat çektiğini belirten Habeşoğlu “Yaz saati uygulamasıyla saatler bir saat ileri alındığında sabahlar karanlık, akşamlar ise daha aydınlık olmaktadır. Akşam uzayan ışık maruziyeti, beynimize yanlış sinyal göndererek melatonin salgılanmasını geciktirir ve uyku saatimizi geriye iter. Ancak sabah işe veya okula gitme zorunluluğu devam eder. Bu durum, ‘sosyal jet lag’ olarak adlandırılan ve biyolojik saatimizle sosyal saatimiz arasındaki kronik uyumsuzluğu ifade eden bir soruna yol açar. Bir araştırmaya göre, yaz saatine geçişin ilk haftasında ortalama uyku süresinin 40 dakika azaldığı ve bu etkinin özellikle çalışan yetişkinlerde 5 güne kadar sürdüğü görülmüştür” diye konuştu.

‘DAVRANIŞ PROBLEMLERİNDE ARTIŞ GÖZLENİYOR’

Özellikle çocuk ve ergenlerin, geç saatlerde yatmaya meyilli oldukları için bu durumdan en çok etkilenen gruplar arasında yer aldığını açıklayan Habeşoğlu, “Ergenlik döneminde melatonin salgılanması, çocukluk dönemine göre yaklaşık 2 saat gecikir; bu durum ergenlerin doğal olarak daha geç uykuya dalmasına ve sabahları daha geç uyanmasına neden olur. Yaz saati uygulaması döneminde okul çağındaki çocuklarda konsantrasyon bozuklukları ve davranış problemlerinde artış gözleniyor. Okul performansında düşüşe yol açıyor, ayrıca devamsızlık oranlarında artış ve duygusal düzensizlikler bildirilmektedir. Ayrıca, gerek uyku düzeninin bozulması gerekse sabah erken saatlerde gün ağarmadan okula gitmek zorunda kalan çocuklarda anksiyete ve depresyon sıklığı artmaktadır” ifadelerini kullandı.

‘KALP KRİZİNDE YÜZDE 24, FELÇTE YÜZDE 8 ARTIŞ GÖRÜLÜYOR’

Yaz saatine geçişin hemen ardından kalp krizi oranlarında yüzde 24’e varan artışlar görüldüğünün altını çizen Habeşoğlu, şöyle konuştu:

“Bu risk, özellikle geçişten sonraki ilk üç gün yüksektir. Beş yıllık hastane verileri, ilkbahar saat değişikliğinden sonraki pazartesi günü kalp krizi vakalarında belirgin artış olduğunu ortaya koymaktadır. Ayrıca inme (felç) riskinde yüzde 8’lik artış, depresyon belirtilerinde ve intihar vakalarında artış, metabolik bozukluklar ve obezite riski artışı da bildirilmektedir.

Geniş ölçekli çalışmalar, yaz saatine geçişten sonra depresyon tanılarında yüzde 11’lik artış olduğunu ve bu etkinin yaklaşık 10 hafta sürdüğünü göstermektedir. Uyku bozukluklarının diyabet, hipertansiyon ve kardiyovasküler hastalık riskini artırdığı da çok sayıda bilimsel çalışmayla kanıtlanmıştır.

Önde gelen bilim kuruluşları mevsimsel saat değişikliklerine son verilmesi ve kalıcı olarak standart saate dönülmesi gerektiğini resmi olarak açıklamıştır. Çünkü standart saat, insan sirkadiyen biyolojisi ile daha uyumludur ve uyku kalitesi, genel sağlık ve güvenlik açısından daha olumlu sonuçlar sağlamaktadır.”