Kahramanmaraş merkezli zelzelenin üzerinden üç hafta geçti. Can kayıplarımızın hüznü, yaralılarımıza dair şifa dualarımız devam ederken, her manada “ihya ve inşa” uğraşları da tüm süratiyle devam ediyor.
Bir daha böylesi zelzeleler yaşansa bile böylesi felaketlere dönüşmemesi için yapılacaklara dair söylenenler ise iki noktada ağırlaşıyor: Sağlam tabanlara kurulmuş sağlam binalar. Aklın yolu bir. Tıpkı, 1894 zelzelesi sonrasında Padişah II. Abdülhamit’e sunulan zelzele raporunda da anlatıldığı gibi…
1894 İstanbul depremi
İstanbul, 10 Temmuz 1894 tarihinde büyük bir sarsıntıya sahne olmuştu. Üç başka sarsıntı halinde gelen sarsıntıdan yalnızca İstanbul değil, etraf vilayetler de etkilenmişti.
Marmara denizi merkezli sarsıntı sonrasında İstanbul’da Kapalı Çarşı, Bitpazarı, Yağlıkçılar, Çadırcılar, Mercan Yokuşu, Sirkeci İstasyonu, Fatih, Beşiktaş, Ortaköy, Sultan Ahmet, Aksaray, Edirnekapı, Topkapı, Balat, Bakırköy semtleri büyük bir yıkıma maruz kalmıştı.
Öğlen saat 12.24’te meydana gelen zelzele saniyede 3,5 km’lik hızla ilerleyerek Yanya, Bükreş, Girit, Yunanistan, Konya ve Anadolu’nun büyük bir kesitinde de hissedilmişti.
Deprem; İstanbul vilayet hudutları içinde 474 kişinin vefatına, 482 kişinin yaralanmasına, 387 güçlü yapı ve 1087 konut, 299 dükkânın da büyük ölçüde hasar görmesine yol açmıştı. Bu sayılar yalnızca tespit edilebilenler olduğundan – birçok etraf nahiyeden sağlıklı bilgi alınamamıştı – meyyit ve yaralı sayısının daha fazla olması ihtimali bulunuyordu.
Sultan Abdülhamit rapor istedi
II. Abdülhamit; zelzelenin akabinde yaraların sarılmasına vaziyet ederken, bir yandan da yaşanan yer sarsıntısının mahiyetinin ortaya konulması emeliyle bir rapor hazırlanmasını istemişti. Bu çerçevede Atina Rasathanesi Müdürü Eserinisti (D. Eginitis) ile İstanbul Rasathanesi Müdürü Kumbari (Coumbary) ve yardımcısı Emil Lakvan (Emil Lacoine) tarafından hazırlanan rapor, 15 Ağustos 1894 tarihinde Padişah’a sunulmuştu.
Üç zelzele arka arda geldi
Raporda anlatılanlara nazaran; zelzele, 10 Temmuz 1894 tarihinde öğlenden sonra saat 12’yi 24 dakika geçe peş peşe üç sarsıntı halinde olmuştu. Birinci zelzeleden bir iki saniye evvel yer altından otomobiller geçiyormuş üzere şiddetli sesler duyulmuştu. Bunu ikinci sarsıntı takip etmiş, bu sallantı çok şiddetli olup, uzun sürmüş, şiddeti giderek artarak 8, 9 saniye devam etmişti. Bu sarsıntının sonucu büyük tahribat olmuştu. Üçüncü sarsıntı ise ikincisinden daha hafif olup, beş saniye kadar sürmüştü.
Kumlu, çamurlu topraktaki üzücü binalar harab oldu…
“Tabakatti’l-arzın teşkilatı ba’zı mahallerde hasar ve mesaibe (güçlükler) sebeb olmuşdur. Katırlı karyesinin büyük kısmı çamurdan teşekkül eden kötü toprakta (bozuk zemin) inşa olunmuş olmakla harab olmuş; arazi-i metine (sağlam zemin) üzerine te’sis olunan nısf-ı oburu ise hal-i selametde kalmışdır (sağlam kalmıştır). Kumlu arazi üzerine inşa olunan Çiftlik nahiyesindeki ebniye (binalar) münhedim olmuştur (tahrip). Ebniye içün kullanılan edevatın ve binanın üzücü ve eskiliğinden naşi (dolayı) ziyadesiyle zedelenen İstanbul ve karyelerde hasarın tezayüdüne (artmasına) sebep olmuşdur.”
Ahşap haneler hayretbahş derecede selamette kaldı
“Diğer tarafdan ekser hanelerin ahşab olması mesaibin az olmasına hizmet etmişdir. Dersa’adet hanelerinin sair mahaller üzere kâmilen kargir olmaması şayan-ı memnuniyettir. Yoksa daha çok mazarrat (zararlar) hasıl olacak idi. Ahşap haneler zelzeleye hayretbahş (hayret edilesi) derecede dayanmışlardır. Kötü yapılmış olan eski ahşap haneler bile selametde kalmış iken yanlarında olan a’la (iyi, güzel) yapılmış, yeni ve hatta demirler ile bağlanmış olan kargir haneler ise münhedim (tahrip) olmuşlardır. Ahşap hanelerin zelzeleye en çok dayandıkları tebeyyün etdiği (ortaya çıktığı) halde kargirler bi’I-‘aks nadiren baki (sağlam) kalmışlardır.
Tuğla binalar da az zaiyata sebep oldu
“Ahşapdan sonra en çok dayanan haneler tuğla ile yapılanlardır. Tuğla ile yapılan duvarlar elastik ve metin (sağlam) olmağla kolay dağılmazlar ise de hoş bağ ve istinadgahları olmadığı halde yıkılmışlar ve ama duvarların yekdiğerine hoş bağlanmış ve civar hanelere muttasıl bulunan haneler pek hafif suretde çatlamışlardır. Büyük Ada’da tuğla ile yapılan bir hanenin ortası taştan olmağla taştan yapılan kısmının yıkılıp, tuğladan olan kısmının selametde olduğu görülmüşdür. Bu dahi tuğla ile hoş inşa olunarak demirler ile bağlanan hanelerin hareket-i arza (depreme) dayandıklarını isbat eder.”
Ahali korkmasın, yanardağ tehlikesi yok
“Tezelzül sonrası Marmara Denizi’nin şehr ve ada ve karyelerinin batması için asla ve kat’a bir muhatara (tehlike) bulunmadığından ahalinin yanardağ zuhuruna ve adalar ile sevahilin (sahillerin) çökmesine dair olan evhamı (kuruntu, endişe), ma’a-I-memnuniyye hiç bir mutala’a (değerlendirme) ve esbab-ı fenniye (fenni sebepler) üzerine dayanıyor değildir.”
– Dr. Hamiyet Sezer, “1894 İstanbul Sarsıntısı Hakkında Bir Rapor Üzerine İnceleme”, Tarih Araştırmaları Mecmuası, C. 18, Sayı 29, Yıl 1996