Başkent Ankara’nın Tümülüsleri: Tarihi haritalar ve hava fotoğraflarında yüzün üzerinde tümülüs görünümü saptandı

Ankara, tarih boyunca stratejik konumu nedeniyle birçok uygarlığın geçiş ve yerleşim noktası oldu. Özellikle Frig döneminde kentin çevresine inşa edilen tümülüsler, ölü gömme geleneğinin yanı sıra dönemin toplumsal ve kültürel yapısını da yansıtıyordu. Kentin batısında yoğunlaşan bu anıtsal yapılar, hem doğal topoğrafyayı biçimlendirdi hem de antik yollarla kurdukları bağlarla kente görsel kimlik kazandırdı. Cumhuriyetin kuruluş yıllarında arkeologların ilgisini çeken ve bir kısmı kazılarla belgelenen bu tümülüslerin büyük bölümü, 1950’lerden itibaren hızla artan yapılaşmanın gölgesinde kaldı. Bugün ise yalnızca birkaç örnek formunu korumuş olarak varlığını sürdürüyor. Tarihi haritalar ve hava fotoğraflarının izinden 2010’ların başına kadar Ankara kentinde sayıları yirmi olarak bilinen tümülüsler, araştırmalarda harita ve hava fotoğraflarındaki görünümleri üzerinden tekrar ele alındı ve ilk etapta kentin kuzey kısmında 1890’larda belgelenmiş fakat yeri bilinmeyen on kadar tümülüs görünümü ortaya çıkarıldı. 2019 yılında başlayan Orta Doğu Teknik Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projesi kapsamında ise Ankara’nın 1930’lardan günümüze uzanan beş farklı döneme ait haritalar ve hava fotoğrafları incelendi. Bu belgeler, Coğrafi Bilgi Sistemleri kullanılarak üç boyutlu modellere dönüştürüldü. Çalışma sonunda, yalnızca bilinen tümülüsler değil, daha önce fark edilmemiş çok sayıda yeni tümülüs görünümü de saptandı.

YOL HARİTASI ÇİZİLECEK

2021’de Vehbi Koç Ankara Araştırmaları Merkezi desteğiyle yapılan araştırmalar Batı Tümülüsleri’nde yürüyüş rotaları üzerinden mekânsal deneyim testleri gerçekleştirdi. Ardından 2023’te Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara Üniversitesi, Hacettepe Üniversitesi, Kapadokya Üniversitesi, Anadolu Medeniyetleri Müzesi ve Kültür ve Turizm Bakanlığı’ndan akademisyen ve uzmanların işbirliği ile başlayan Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu destekli araştırma projesi, tümülüslerin yalnızca arkeolojik değil, ekolojik ve sosyo-kültürel boyutlarını da inceleyerek kentle nasıl yeniden bütünleşeceğini, 29 Nisan 2025’te 28 farklı kurum temsilcisinin katıldığı çalıştayda tartışmaya açtı. 5 Kasım 2025’te Anadolu Medeniyetleri Müzesi’nde gerçekleşecek ikinci çalıştayda katılımcılarla birlikte stratejik kararların alınması, Ocak 2026’nın başında da yol haritasının çizilmesi planlanıyor.

SAYILARI 100’Ü AŞIYOR

Elde edilen bulgular, kentin topoğrafik yapısı ile tümülüslerin konumları arasındaki bağlantıları da açığa çıkardı. Vadiler, su yolları ve yükseltilerle kurulan ilişkiler, Friglerin bu yapıları bilinçli bir yerleşim düzeni içinde konumlandırdığını gösterdi. Kentin topoğrafyasıyla ilişkili olarak konumlanan tümülüslerin antik çağlardan günümüze uzanan mekânsal düzeni daha net anlaşılmaya başladı. Araştırmalara göre Ankara’daki tümülüslerin toplam sayısı 100’ü aşıyor ve Gordion ve Kerkenes gibi diğer önemli Frig kentleriyle kıyaslanabilir düzeyde. Bu alandaki çalışmaları yürüten ekibin başı Aral, projelerin Ankara’nın tarihsel mirasını yeniden görünür kılmaya yönelik çok katmanlı analizler sunduğunu belirtiyor. Ankara Tümülüsleri Projesi’nde bu alanların nasıl deneyimlenebileceğine yönelik öneriler geliştirildi; yürüyüş rotaları, kentsel peyzaj bağlantıları ve kültürel miras odaklı senaryolar tartışmaya açıldı.

GELECEĞİN KÜLTÜREL PEYZAJI OLARAK ANKARA TÜMÜLÜSLERİ

Hızla büyüyen Ankara’nın kimliğini zenginleştirmek için tümülüslerin belgelenmesi, korunması ve kent yaşamına dâhil edilmesi gerektiği savunuluyor. Araştırmacılara göre, bu alanların kamusal hafızada canlanması, yeniden yer edinmesi, hem kentin tarihi sürekliliğini görünür kılacak hem de Ankaralıların yaşamına kültürel derinlik katacak. Ankara Tümülüsleri, sahip oldukları tarihsel ve kültürel değerle yalnızca yerel değil, evrensel mirasın da temsilcisi. Gordion ve Bin Tepeler örneklerinde olduğu gibi, bu alanların da UNESCO Dünya Mirası Listesi’nde yer alması, hem korunmaları hem de uluslararası ölçekte tanınmaları açısından büyük önem taşıyor.