Altının gölgesinde açlık

15 Nisan 2023’ten bu yana süren çatışmalarda on binlerce insan (kimi kaynaklara göre 150 bine yakın) hayatını kaybetti. 14 milyondan fazla kişi yerinden edildi. Birleşmiş Milletler’e göre 25 milyondan fazla Sudanlının insani yardıma ihtiyacı var. Kıtlık tehlikesi kapıda.

Ama bu, yalnızca Hartum’un generalleriyle milislerin savaşı değil. Sudan altının, tahılın ve Kızıldeniz kıyısındaki stratejik konumunun gölgesinde, küresel güçlerin yeni satranç tahtasına dönüşmüş durumda.

DARBELER, BÖLÜNMELER, KATLİAMLAR

1956’da bağımsızlığını kazandığından beri darbelerle sarsılan Sudan, 1989’da Ömer el-Beşir’in Müslüman Kardeşler destekli iktidarıyla yeni bir karanlık döneme girdi. 2003’te Darfur’daki isyanı bastırmak için el-Beşir’in çağırdığı, çoğunluğu Araplardan oluşan Cancavid milisleri, binlerce sivilin katledilmesinde rol oynadı. Yıllar sonra bu milisler, Muhammed Hamdan Dagalu — nam-ı diğer Hemedti — liderliğinde “Hızlı Destek Kuvvetleri” (HDK) adıyla yeniden sahneye çıktı. El-Beşir rejimi döneminde ülke bir bölünme de yaşadı. Güney Sudan, beraberinde petrol kaynaklarının yüzde 85’ini de götürerek 2011’de Hartum’dan ayrıldı.

Beşir rejiminin son dönemlerinde Hemedti, ülkenin batısındaki altın madenlerini ele geçirerek Sudan’ın en güçlü ve zengin isimlerinden biri haline geldi. Sudan Silahlı Kuvvetleri’nin başındaki General Abdülfettah el-Burhan’la birlikte Beşir’i deviren Hemedti ile müttefikinin arası kısa süre sonra açıldı. Sudan’daki felaketler zincirinin son perdesi de El-Burhan ile Hemedti arasında ülkenin ve ülke kaynaklarının kontrolü için patlak veren rekabet ile başladı.

Muhammed Hamdan Dagalu (Hemedti)

KÖRFEZ’İN YENİ OYUN ALANI

El-Beşir’in devrilmesinin ardından, Körfez ülkeleri Sudan’a yeniden yöneldi. Hidrokarbona dayalı ekonomilerini çeşitlendirmek isteyen BAE ve Suudi Arabistan için Sudan, hem verimli toprakları hem de Kızıldeniz kıyısındaki konumuyla stratejik bir fırsattı.

BAE ve Suudi Arabistan, 2021’de demokratik geçiş sürecini hedef alan darbeyi destekledi.

Riyad, stratejik nedenlerle bir dönem orduyu, yani el-Burhan’ı desteklerken; BAE, ekonomik çıkarlarını Hemedti’nin kontrolündeki HDK üzerinden güvence altına almak istedi. BAE, 2023’te Kızıldeniz kıyısında liman anlaşması imzalayarak varlığını pekiştirdi; ama asıl bağ, altın ticareti üzerinden kuruldu.

Sudan merkez bankası verilerine göre, 2025’in ilk yarısıda Sudan’ın yasal altın ihracının yüzde 90’ını BAE’ye gitti. BAE altın karşılığında büyük ölçüde Çad ve Libya üzerinden HDK’ya silah temin ediyor. Bu, yalnızca ticaret değil; savaşın finansal damarını besleyen bir ağ. İddialara göre BAE, Hemedti’nin altın gelirlerini yönetmesi için platformlar sağladı, lojistik destek verdi, hatta Rusya merkezli Wagner benzeri paralı asker ağlarını kullandığı iddia edildi. Son dönemde Kolombiyalı paralı askerlerin de BAE aracılığıyla Sudan’a gönderildiği ileri sürülüyor.

HDK’yı silahlandırdığı suçlamalarını kabul etmeyen BAE, HDK’nin Kuzey Darfur’un başkenti El Feşih’i ele geçirmesi ile yaşanan katliamların ardından “günah çıkardı.” BAE’li üst düzey bir diplomat, ordunun ve HDK’nin birlikte önderlik ettiği 2021 darbesinden sonra yaptırım uygulamamanın hata olduğunu söyledi.

Sudan, bugün dünyada en fazla altın üreten ülkelerden biri. Ama bu zenginliğin parıltısı, Nil’in kıyısında yaşayan milyonlara ulaşmıyor.

Darfur ve Kurdufan’daki madenlerden çıkan altın, Dubai’nin kuyumcularında mücevherlere dönüşürken; Hartum’un pazarlarında ekmek fiyatı her geçen hafta artıyor. 25 milyondan fazla Sudanlı bugün akut gıda kıtlığıyla karşı karşıya.

BAE ve Suudi Arabistan, son on yılda Sudan’da yüz binlerce hektar tarım arazisi kiraladı.

Bu topraklarda yetişen buğday, arpa ve yem bitkileri Sudanlıların sofralarına değil, Riyad ve Abu Dabi’nin süpermarketlerine gidiyor. Sudan, kendi topraklarında üretilen gıdaya dokunamayan, açlık çeken bir ülke şimdi.

Savaş uzadıkça Sudan’ın kaynakları Körfez sermayesinin haritasına daha sıkı gömülüyor.

Bugün Kızıldeniz’in iki yakasında bambaşka yaşamlar hüküm sürüyor.

Bu çelişki, Afrika’nın zenginliğinin neden hep başka başkentlerde parladığının en acı özeti. Sudan, bir kez daha tarihinin aynı sarmalında: Topraklarını, altınını ve geleceğini dış güçlerin çıkar dengelerinde kaybediyor. Ve dünya, bu kez petrol değil, altın ve tahıl uğruna yanan bir ülkeye sessiz kalıyor.

Sudan’daki savaşın kazananı yok. Ama kaybedeni belli: Açlıkla sınanan milyonlar, susuz kalan topraklar.

KİMİN ELİ KİMİN CEBİNDE

Körfez: Körfez ve Arap ülkeleri her ne kadar Sudan’daki çıkarları gereği rekabet halinde olsa da, BAE de Suudi Arabistan da Mısır da, siyasal İslam’ın bölgede yükselmesine karşı ortak bir cephede duruyor. Ancak Mısır düzenli orduyu destekliyor ve bu tutumuyla ordu içindeki İslamcı fraksiyonları da dolaylı biçimde güçlendiriyor.

İran: el-Beşir döneminde azalan nüfuzunu yeniden kazanmak için orduya silah sağladığı iddialarıyla gündemde.

Rusya: Kızıldeniz kıyısında bir üs kurmak ve kaynaklardan zengin Sudan’da varlığını güçlendirmek istiyor.

ABD: Bölgede doğrudan bir liman kurma niyetinde değil, ama Çin, İran ve Rusya’nın yerleşmesini “tehdit” olarak görüyor.

Geçtiğimiz haftalarda ABD, Suudi Arabistan, BAE ve Mısır’dan oluşan “Uluslararası Dörtlü” yeni bir barış girişimi başlattı. Ancak önceki girişimler gibi kısa süreli ateşkese odaklanan bu girişim de, herhangi bir yaptırım öngörmediği gibi, dış aktörlerin ateşe benzinle gitmesi konusunda da sessiz kalıyor.

Ve Avrupa Birliği: AB’yi göçü önlemeyi takıntı haline getiren Avrupa Birliği’nin 2014’te başlattığı “Hartum Süreci” kapsamında, başta Hemedti’nin HDK’si olmak üzere, Sudan’daki milis güçleri Libya sınırını korumakla görevlendirmişti. Avrupa kendi sınırlarını korurken, Sudanlıların yaşam alanlarını ateşe attı.