Mahfi Eğilmez’den çarpıcı soru: ‘Orta sınıf nereye gitti?’

Ünlü iktisatçı Mahfi Eğilmez, enflasyondaki yükselişe rağmen tüketimin hız kesmediğini açıklamaya çalışıyor. 2025’in başlarında “doom spending” yani “kıyamet harcaması” teorisine değinen Eğilmez, enflasyonla eriyen alım gücünün özellikle orta ve alt sınıfları birikim yerine “gösteriş” tüketimine yönelttiğini belirtti.

RUJ ETKİSİ VE KRİZDE LÜKS TÜKETİM

Eğilmez’in “Orta Sınıf Nereye Gitti?” başlıklı yazısında ekonomik krizlerde “ruj etkisi”ne dikkat çekiliyor. Bu etki, tüketicilerin kriz dönemlerinde nispeten düşük maliyetli lüks ürünlere yönelmesini ifade ediyor. Ünlü modaevi Estee Lauder’in Yönetim Kurulu Başkanı Leonard Lauder tarafından 2008 kriziyle birlikte ABD’de markalı rujlar, tırnak boyaları, maskara, parfüm gibi kozmetik ürünlerin satışlarında ortaya çıkan artışlar gözlemlenerek geliştirilmiş.

Özetle, ruj etkisi kavramı kriz dönemlerinde tüketicilerin büyük harcamalardan kısıp, kendisini kriz yokmuş gibi hissettiren nispeten küçük ama gösterişli harcamalara yönelmesini açıklıyor.

STATÜ ENDİŞESİ VE GÖSTERİŞ TÜKETİMİ

Statü Endişesi Etkisi, Alain de Botton’un Statü Endişesi adlı kitabında ortaya attığı görüşlerden esinlenerek geliştirilmiş. Başkalarının bizim hakkımızda ne düşündüğü korkusu ve başarısızlığımızın toplum tarafından acımasızca yargılanacağı hissine dayanan bu endişe, insanın statüsünü yüksek gösterme çabasını açıklıyor.

Alain de Botton’a göre kendimizi algılamamız, başkalarının bizi nasıl algıladığıyla birebir ilgilidir. Bu nedenle insanlar pahalı cep telefonu sahibi olmaya, pahalı kafelere ve restoranlara gitmeye, marka giyecekler giymeye çabalıyor.

Bu yaklaşım, Thostein Veblen’in Aylak Sınıf Teorisi’nde öne sürdüğü gösteriş tüketimi kavramıyla paralellik gösteriyor. Gösteriş tüketimi, kişinin toplumsal statüsünü olduğundan yüksek göstermek amacıyla yaptığı, çoğu kez ihtiyaçla ilgisi olmayan harcamaları kapsıyor.

PAHALI MALLAR VE BORÇLANMA

Giderek pahalı hale gelen konut ve araba satın alma imkânı olmayanlar, ellerine geçen parayı bu üç etkinin etkisiyle harcıyor ve borçlanmaya yöneliyor. Restoranlar, kafeler dolu; pahalı cep telefonları ve markalı kozmetik ürünler yüksek talep görüyor.

Bu ürünleri alanlar üst gelir grubundakiler. İkinci ve üçüncü konutlarını alıyor, arabalarını her yıl yeniliyor ve gelecekte değerlenmesini bekleyerek yatırım amaçlı tüketim yapıyorlar.

SINIF DEĞİŞİMİ VE ORTA SINIF

Eğilmez, son dört beş ayda gidemediği bir balık restoranında müşteri yapısındaki değişimi gözlemlemiş. Restoran sahibi, eskiden orta ve orta üst gelir grubunun geldiği mekanın artık orta üst ve üst gelir grubuna hizmet verdiğini belirtmiş.

Orta sınıf kaybolmuyor; yalnızca alt bir sınıfa düşüyor. Orta üst gelirliler ise artık yeni orta sınıfı oluşturuyor.