Küresel piyasalar alarm veriyor: Dünya çapında bir ekonomik kriz kapıda mı?

Küresel piyasalarda son haftalarda görülen sert dalgalanmalar, ekonomi ve finans sistemine hakim olan belirsizliklerin ve artan risklerin derinliğini ortaya koyuyor. The New York Times’ın yayımladığı analiz, bu riskleri büyüten unsurların yalnızca yapay zekâ yatırımlarındaki şişkinlik ihtimaliyle sınırlı olmadığını; kripto varlıkların geleneksel finans sistemine hızla entegre olmasından gölge bankacılık faaliyetlerine kadar geniş bir alana yayıldığını aktarıyor.

RİSKLERİ ARTIRAN ETKENLERİN GENİŞLEMESİ

Birçok ülkede hızla yükselen kamu borçları, ABD’deki siyasi zigzaglar ve yönetimin temel politika aracı olan gümrük tarifelerinin Yüksek Mahkeme tarafından iptal edilme riski, belirsizlikleri büyütüyor. Harvard Üniversitesi’nden Kenneth Rogoff, “Oynaklık göstergelerinin yakın zamana kadar bu kadar düşük kalmasına şaşkınım” diyerek piyasalardaki değerlemelerin gerçek riskleri yansıtmadığını belirtiyor. S&P 500’ün yıl genelindeki güçlü seyrine rağmen Rogoff, bunun geniş tabanlı bir büyüme sinyali olmadığı görüşünde.

YAPAY ZEKÂ VE SPEKÜLASYONUN ETKİSİ

Rogoff’a göre yüksek borsa fiyatlarının arkasında, yapay zekânın şirket kârlılıklarını artıracağı beklentisi bulunuyor. Buna karşın veri merkezlerinin tamamlanmasıyla istihdamın sınırlı kalacağına dikkat çekiliyor. yapay zekâ etrafındaki belirsizliğin doğal olduğunu belirten uzmanlar, bu teknolojinin etkisini ölçmenin kolay olmadığına vurgu yapıyor. NVIDIA gibi dev şirketlerin trilyon dolarlık değerlemeleri ise büyümenin sürekli devam edeceği varsayımına dayanıyor. Buna rağmen bazı şirketlerin dev yatırımlara rağmen kayda değer kâr üretemediği belirtiliyor.

FINANSAL SİSTEMDEKİ YENİ TEHLİKELER

Gölge bankaların sınırlı denetime tabi olması, verilen kredilerin gerçek risk seviyesini ölçmeyi zorlaştırıyor. Trump döneminde emeklilik fonlarına getirilen esneklik, bireylerin birikimlerinin daha riskli varlıklara kaymasına yol açtı. Bu durumun 2008 krizine giden döneme benzerlik taşıdığına dikkat çekiliyor. Yale Üniversitesi’nden Natasha Sarin, “Bu oldukça endişe verici. Çok sofistike finans oyuncuları bile riskleri tam olarak bilmiyor” diyerek şeffaflık eksikliğini eleştiriyor.

ALARM VEREN AÇIKLAMALAR

İngiltere Merkez Bankası Başkanı Andrew Bailey, özel kredi piyasasındaki riskli uygulamalara yönelik uyarılar yaptı ve ürünlerin 2008 öncesi dönemle benzerlik gösterdiğini söyledi. IMF de finansal istikrara yönelik yeni tehditlerin arttığına ilişkin değerlendirmesini paylaştı. JPMorgan CEO’su Jamie Dimon, ekimde özel kredi piyasası için “Bir hamam böceği görürseniz, muhtemelen daha fazlası vardır” ifadelerini kullanmıştı. Ancak banka kısa süre önce dijital token’ını piyasaya sürdü ve özel krediyi portföylerde “olmazsa olmaz” olarak tanımladı.

YÜKSELİŞ KORKUSU, ÇÖKÜŞ ENDİŞESİ

Büyük yatırım bankalarının çoğu, yaklaşan bir çöküş ihtimalini görse de, çöküşten önceki yükseliş dönemini kaçırmak istemiyor. Cornell Üniversitesi’nden Eswar S. Prasad, kurumların iki tarafı idare etmeye çalıştığını belirtiyor. Buna kamu borçlarındaki hızlı artışın eklendiğini ifade eden Prasad, sistemdeki kırılganlıkların ciddi boyutlara ulaştığını söylüyor.

ABD’DE BORÇ KRİZİ ENDİŞESİ

ABD’nin kamu borcunun ekonomik büyüklüğüne oranının tehlikeli seviyelere çıkması, finansal güveni sarsan en önemli unsurlardan biri olarak öne çıkıyor. Ekonomistler Alan J. Auerbach ve William Gale’in yaptığı çalışma, mevcut borç yükünün “ülkenin küresel ekonomik liderliğini, doların rezerv para statüsünü ve Hazine tahvillerinin güvenli liman konumunu tehdit edebileceğini” ortaya koyuyor. Bu seviyelerin ABD tarihinde bir benzerinin bulunmadığı belirtiliyor.

Yükselen risklerin gölge düşürdüğü piyasalarda Rogoff “Bu işin nereye varacağını kestirmek çok zor. Gidişat hakkında iyi hislere sahip değilim” dedi.