Yaratıcı zihne sahip bireyler, onları dünyalarını keşfetmeye, risk almaya ve kaçınılmaz başarısızlıklarından ders almaya yönlendiren sağlam, geleneklere karşı çıkan mizaçlara sahiptir. Ne yazık ki, bu türlü bir mizaç, bilgiyi çoktan seçmeli formatlarda işleyen ve kıymetlendiren siyasetler tarafından çok da teşvik edilmez.
Yaratıcı zihin, yeni şeyler bulan, yeni şeyler ortaya koyan zihin gücü. Var olan kutudan (beyin) bakarak klasiğin, bilinenin dışına çıkabilmek, farklı düşünebilmek. Yaratmak için çok çalışmak gerekli. Gardner, bu zihin gücünü anlatırken Albert Einstein’i örnek verir. Edison: “Dehanın % 99’u çalışmaktır” der. Gardner, bir disiplin üzerinde ne kadar erken çalışmaya başlanırsa yaratıcılığın daha kolay ortaya çıkacağını açıklarken müzik dehalarını örnek veriyor. Gardner, üçüncü zihin alanını açıklarken, mantıksal sıralamaya dikkat çekiyor: Birinci iki zihin gücü (disiplinli ve sentezleyen zihinler) geliştikçe üçüncü zihin (yaratıcılık) ortaya çıkar. Yaratıcı olmak için yenilikleri kucaklayan bir kültürle birlikte hem ferdî zekanın hem de marifetlerin değerini vurgulamak hakikat olsa da Gardner, yaratıcılığın bir yahut daha fazla disiplinde ustalık ve sentez yeteneği ile birleştirilmiş mizacın eseri olduğunu savunur.
2 ila 4 yaş ortası çocuklara yapılan bir IQ testine nazaran, çocukların 95%’inin yaratıcı, meraklı, sorgulayan ve soyut düşünebilen olduğu sonucuna varılmıştır. Çocuklar 7 yaşına geldiğinde tıpkı test yine uygulanır ve sonuçlar şaşırtan derecede çocukların yalnızca 7%’sinin yaratıcı, meraklı, sorgulayan, soyut düşünebilen olduğunu ortaya koymuştur. Birinci IQ testi ile ikinci IQ testi ortasında geçen vakitte çocuklar uymayı, yani “uyumlu olmayı” öğrenirler.
Sorgulayan bir zeka tıpkı vakitte yaratıcı olur. Yaratıcılar ve yenilikçiler sıkıntı tatmin olur, daha yeterli karşılıklar arar ve farklı sorular sorarlar. Bilgiyi genişletmek ve toplumdaki sentezleyiciler tarafından sıklıkla yaratılan statükoyu sarsmak isterler. Lakin şunu belirtmek kıymetli, “hiçbir toplum sırf yaratıcılardan oluşamaz, tabiatı gereği istikrarsızlaştırıcıdırlar.”
Yaratıcı zihni geliştirmek, eğitim programlarını tekrar gözden geçirilmesini gerektirir. Bu programların, başarılı tarihî örneklerle serpiştirilmiş yaratıcılık ve yenilikçilik ihtiyacını tanımlamayı kolaylaştırmak yerine yenilik (inovasyon) teorisini ve en yeterli uygulamaları, grup çalışmasını ele alması gerekir.
Yaratıcılık, bilişsel olmakla ilgili olduğu kadar, kişilik ve mizaçla da ilgili. Âlâ içerik oluşturucular tekrar, tekrar denerler, olumludurlar. Bilinmeyene gerçek maceraya atılmaya isteklidirler. Bu, doğuştan sahip olduğunuz bir kişilik özelliği değil. Bu daha çok içinde bulunduğunuz ortamın sonucu olarak gelişen kişilikle ilgili. Öğretmenlerin öğrencilerin yaratıcılığını teşvik eden bir sınıf ortamı yaratması gerekir. Öğrenci risk almak ve olağanın ve istenilenin dışında düşünmek için kendini inançta hissetmeli. Gelecek için bu üç zihin, derinlik (disiplinli zihin), genişlik (zihin sentezleyen) ve esneme (zihin yaratma) olarak kısımlara ayrılabilir.
“Öğrenmek ve yaşamak için yalnızca testleri geçmekten çok daha fazlası var. Okulda yapabileceğimiz en kıymetli şey çocukları öğrenmeye tutkulu hale etmektir.” – Howard Gardner
Uyumlu Olmanın Tehlikesi
Yine bu süreç içinde çizgiler ortasını boyamayı, sistemli sıralara oturmayı, başka çocukların yaptıklarını ve söylediklerini tekrarlamayı ve ebeveynlerinin söylediklerini yapmayı öğrenirler. Vakit geçtikçe, korkusuzluğu ve doğallığı kaybetmekle birlikte, genelden farklı fikir ve sezgilerini bastırmayı öğrenirler. Tüm bunlar, en sonunda o yaratıcı çocuğu, sıradan bir yetişkin olmaya yöneltir.
Ölmeyen Yaratıcılık
Aslında yetişkinler olarak birçoğumuz üstte anlatmış olduğum sürece benzeri süreçleri şahsen yaşamışızdır. Lakin çok şükür ki, insan tabiatının doğuştan gelen yaratıcılık özelliği, çok uzun vakittir kullanılmıyor olsa dahi, istendiğinde yine canlandırılıp, kullanılabilirdir.