Tarihin en büyük yok oluşlarından biri: Ordovisiyen Felaketi nasıl gerçekleşti?

Kitlesel yok oluş dendiğinde akla genellikle gökten düşen dev bir asteroid ve yok olan dinozorlar gelir. IFL Science’nin haberine göre oysa yeryüzü, dinozor çağından 400 milyon yıl önce bile, gezegenin yaşamı sıfırlamaya yönelik ilk “provasını” gerçekleştirmişti. Peki, Ordovisiyen Felaketi nasıl gerçekleşti?

ORDOVISIYEN’DE YAŞAM NASILDI?

Ordovisiyen dönemi, yaklaşık 485 ila 443 milyon yıl öncesine denk gelir ve yeryüzü bugünkünden oldukça farklıdır. Doğa tarihçisi Dr. Richard Twitchett’e göre bu dönem, çok sıcak bir iklimin ve yüksek karbondioksit seviyelerinin hüküm sürdüğü bir çağdı. Karada bildiğimiz anlamda ağaçlar, çiçekler ya da otlar yoktu; yeşillik varsa da yalnızca basit alglerden ibaretti.

Canlılık ise denizlerin derinliklerindeydi. Büyük bir evrimsel sıçrama olarak tanımlanan Büyük Ordovisiyen Biyoçeşitlilik Olayı (GOBE) bu dönemde gerçekleşti. Denizler, yıldız balıklarından mercanlara, deniz lalelerinden bryozoanlara kadar günümüzde hâlâ varlığını sürdüren birçok canlı grubunun ilk örnekleriyle doluydu. Vücut planları çeşitlendi, ekolojik roller arttı; yaşamın bu hızlı gelişimi, gezegen tarihinde nadiren görülen bir evrimsel patlamaydı.

YOK OLUŞ NASIL BAŞLADI?

Ordovisiyen dönemi de, dramatik ve iki aşamalı bir çöküşle sona erdi. Twitchett’in belirttiği gibi, bu yok oluş tek seferde yaşanan bir felaket değil, birkaç mini yok oluşla gelen sarsıntılar ve ardından gelen büyük finaldi.

İlk olarak, gezegen aniden soğudu. Tüm diğer büyük yok oluşların aksine ki çoğu ısınma kaynaklıdır. Ordovisiyen’deki felaketin ilk tetikleyicisi küresel bir soğuma oldu. Bu soğumanın nedeni ise doğrudan yaşamın kendisi olabilir: Kara yüzeyine yeni yeni yerleşen yosun benzeri basit bitkiler, kayaların kimyasal çözünmesini hızlandırarak atmosferden CO₂ çekmiş ve bu da küresel sıcaklıkların düşmesine neden olmuş olabilir.

Alternatif bir teoriye göre, dev kıta Gondwana’nın Güney Kutbu’na doğru sürüklenmesi, buzullaşmayı başlatan bir jeolojik zincirleme tepki oluşturmuş olabilir. Güneş ışığını yansıtan beyaz buz yüzeyleri, gezegenin daha da soğumasına yol açarak ekosistemler üzerinde yıkıcı bir etki yarattı.

NEDEN BU KADAR AZ BİLİNİYOR?

Ordovisiyen yok oluşu, biyolojik çeşitlilik kaybı bakımından en büyük ikinci kitlesel yok oluştur. Ancak paradoksal şekilde, uzun vadeli ekolojik etkileri son derece hafifti. Dinozorların yok olduğu Kretase dönemiyle karşılaştırıldığında, Ordovisiyen’de hiçbir büyük canlı grubu tamamen yok olmadı. Ekolojik boşluklar hızla yeniden doldu ve deniz yaşamı benzer formlarla devam etti.

Twitchett, bu nedenle Ordovisiyen felaketinin “ekolojik etkisi en az olan büyük yok oluş” olduğunu belirtiyor. Belki de bu yüzden, bu kitlesel yok oluş genel halk tarafından pek bilinmiyor.