İran’ın başşehri Tahran’da Azerbaycan Büyükelçiliği’ne yapılan, bir kişinin vefatıyla sonuçlanan akın son derece tuhaf. Tahran tarafından isimli bir olay üzere gösterilmesine karşın iki ülke ortasındaki tansiyon düşünüldüğünde pek de o denli “adli hadise …
İran’ın başşehri Tahran’da Azerbaycan Büyükelçiliği’ne yapılan, bir kişinin vefatıyla sonuçlanan akın son derece tuhaf. Tahran tarafından isimli bir hadise üzere gösterilmesine karşın iki ülke ortasındaki tansiyon düşünüldüğünde pek de o denli “adli vaka” üzere görünmüyor. Üstelik eşinin Azerbaycan elçiliğinde tutulduğu savıyla binayı basan saldırganın olaydan sonra İran televizyonlarına rahatça röportaj vererek aksiyonunun münasebetlerini anlatması bir isimli olay sanığına tanınan haklardan değil doğal ki. Bir katilin kendisini anlatma fırsatı bulmasına her vakit rastlanmaz.
Azerbaycan çok haklı olarak hücum sonrası İran’daki elçiliğini kapatıp tüm diplomatlarını çekmeye karar verdiğini duyurdu. Yani tansiyon oldukça yüksek. Azerbaycan’ın bu kararı yalnızca son taarruz ile ilgili değil elbette. İki ülke ortasındaki bağlantıların tabiatının sonucu bu aslında.
İlişkiler neden makûs?
İran ile Azerbaycan ortasında önemli meseleler var. Hudut bölgelerinde uyuşmazlık yaşıyor iki ülke. İran İhtilal Muhafızları sık sık Azerbaycan sonuna asker yığıyor. İran’da 25 milyon Azeri yaşıyor, bu nüfusun büyük bir kısmının İran’dan kopma eğilimi var. İran Azerbaycan’ın bu eğilimi körüklediğine inanıyor. Azerbaycan Devlet Lideri İlham Aliyev geçmişte İran’ın Azeri azınlığa yönelik tavrından şikayetçi olmuş, örneğin Azerilerin kendi lisanlarında eğitim görebilecekleri okulları olmadığını söylemişti. Bu tavırlar İran’ın yansısına yol açıyor.
İran, Azerbaycan’ın hem Türkiye hem de İsrail ile düzgün alakalar kurmasından da hoşnut değil. Hududunda bilhassa İsrail ile düzgün geçinen bir Azerbaycan’ın olması rahatsız ediyor İran’ı. Nihayet Azerbaycan-Ermenistan savaşında İran‘ın açıkça Ermenistan’ı desteklemesi esasen problemli olan alakaları düzgünce çıkmaza soktu.
Son elçilik baskınını tüm bunların sonucu olarak görmek zorlama üzere geliyor ancak İran’ın saldırıyı tüm taraflarıyla araştırma eğiliminde olmaması, polis sorgusunda olması gereken saldırganın televizyonlara çıkıp aksiyonunu anlatmasına müsaade vermesi bu akının “mesaj” maksatlı olduğu argümanlarına haklılık kazandırıyor. Azerbaycan’ın “terör olayı” olarak değerlendirip kınadığı saldırıyı İran ısrarla kişisel bir hareket olarak niteliyor. Bu türlü yaklaşmasında anlaşılır bir taraf var aslında; saldırıyı terör hareketi olarak kabul etmesi durumunda İran ülkedeki yabancı misyonları koruyamadığı algısının oluşmasından çekiniyor. Ancak nedeni bu olsa da Azerbaycan İran’ın hücuma yaklaşımını “kayıtsızlık” olarak kıymetlendiriyor.
Ailevi nedenler açıklaması
Saldırıdan direkt doğruya İran’ı sorumlu tutan Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev Tahran’dan soruşturma talebinde bulunarak saldırganın elçilik binasına nasıl ulaşabildiğinin açıklanmasını istiyor. İran, Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi’nin “tüm taraflarıyla araştırılması” talmatına karşın olayı “adli vaka” olarak soruşturuyor, hücumun “siyasi nedenleri” konusunda Bakü’nün beklediği adımları atmıyor. İran medyasında da hükümetin bu tavrına takviye veren yorumlar yer aldı. Yarı resmi Tasnim haber ajansı saldırganın elçiliğe beraberinde iki çocukla gelmiş olmasını olayın ailevi bir nedeni olduğunun ispatı olarak yorumladı.
İsrail’e Azeri elçi
İlişkiler açısından tamiri sıkıntı bir sürece girdi iki ülke. Tansiyonu azaltacak açıklamalar olmasına karşın durum pek parlak değil. İran Dışişleri Bakanı Hüseyin Buyruk Abdullahiyan, Azerbaycan’ın Tahran Büyükelçiliği‘ne düzenlenen saldırıyı kınayarak, bağlantıların bu olaydan etkilenmesine Tahran ile Bakü’nün müsaade vermemesi gerektiğini söyledi. Azerbaycan Dışişleri Bakanı Ceyhun Bayramov ile bir telefon görüşmesi yapan Abdullahiyan akının soruşturulması için iki ülkenin güvenlik üniteleri ortasında yakın işbirliği de önerdi. Bayramov’un öneriyi kabul etmesi elbette yeterli bir gelişme. Lakin buna karşın Azerbaycan, Tahran’dan diplomatlarını çekerek, muhtemelen büyükelçiyi de geri çağırarak ağır bir diplomatik karşılık verdi.
Sonuçta, yalnızca tesadüf da olabilir fakat atağın Bakü’nün bu ay İsrail’e birinci büyükelçisini atamasının akabinde gelmesi komplo teorisyenlerine âlâ gereç verecek bir gelişme doğrusu.
Tabii atak alakaları daha ne kadar makus tesirler bilinmez. Zati üstte sıraladığım nedenlerden dolayı asla “iyi ilişkiler” kuramayan İran ile Azerbaycan’ın meseleleri son derece “köklü”, taarruz tabir yerindeyse mevcut tansiyonun “tuzu biberi” oldu.
İyi olmadı.