- Her yaz kâbusumuz olan orman yangınları kızılçamların ağır olmasına bağlanıyor. Bu saptama hakikat mudur?
Finlandiya -Punkaharju Ormancılık Araştırma İstasyonu’nun girişinde Fince şu tümce yazılıdır: “Ormanlar Finlandiya’nın bel direğidir.” Bu tümceden esinlenerek diyorum ki kızılçamlar ormanlarımızın bel direğidir. Son yıllarda basında kızılçam çeşidimizle ilgili olarak temelsiz tabirlere yer veriliyor. 2021 yılında orman yangınları ile ülkemizde 140 bin hektar orman alanı yandı. O yıl toplumsal medyada, “Marshall Planı’yla ülkemize kolay yanan kızılçamların gönderildiği ve Türkiye’den ABD’ye zeytin ağaçları götürüldüğü, kızılçamın ülkemizde dikilmesini ABD’nin başlattığı” biçiminde temelsiz tabirler yer aldı. Türkiye’de yangın periyoduna girdiğimiz bu yaz aylarında da basında misal sözler yer almaya başladı. Halbuki çamlar Anadolu’da jeolojik devirlerden beri hayatlarını sürdürmektedirler. Ünal Akkemik’in, ülkemizde taşlaşmış ormanlardaki odun, yaprak, kozalak, meyve, iğne yaprak ve polen fosil örneklerinde yapılan araştırmaları kapsayan yayınına nazaran, Anadolu’nun birçok yöresinde, 56-34 milyon yıl öncesi periyotlarında bile çam ormanları yayılış yapmaktaydı. Meğer “Marshall Planı” 1948’de imzalandı.
‘HİÇ GÖRMEDİM’
- Yangınların çam kozalaklarının patlaması nedeniyle geniş alanlara sıçradığı gerçek mudur?
Bilimsel ömrümün yarım asrı aşan bir periyodu Akdeniz Bölgesi’nde; kızılçam, sedir ve maki ekosistemlerindeki araştırmalarla geçti. Birçok büyük yangında bulundum ve yangın sonrası orman kurulması için meslektaşlarımla birlikte raporlar hazırladım. Kızılçam kozalağının patlayıp 200- 300 metre uzağa fırlayarak oradaki çam ağaçlarını tutuşturduğunu görmedim. Ömrünü orman yangınları ile geçiren meslektaşlarımdan da duymadım. Yangınlar sırasında, bazen suratı 70-130 kilometreyi bulan rüzgârla taşınan unsurlar; ağaçların yanan iğne yaprakları, küçük sürgünleri ve sürgün modülleri, yanan ve rüzgârla taşınabilen küçük kabuk kesimleri üzere yüzlerce metre uzağa taşınan yanıcı unsurlardır. “Kızılçam, makilerden daha kolay yanmaktadır” tabiri de yanlıştır.
‘HASSAS DENGELER’
- Yanan yerlerde ağaçlandırma yapılırken tekrar kızılçam dikiliyor. Diğer ağaç dikilemez mi?
Ana yayılışını Türkiye’de yapan kızılçam, ülkemizdeki orman alanlarının yüzde 22.8’ini oluşturmaktadır. Ülkemizin en süratli gelişen iğne yapraklı çeşidi olup, endüstriyel orman ağaçlandırmalarında kullanılan tek doğal iğne yapraklı çeşidimizdir. Ülkemizdeki odun hammaddesi açığının kapatılmasında en başta gelen cinslerimiz içindedir. Endüstriyel orman ağaçlandırmalarında kullanılan tek iğne yapraklı doğal çeşidimiz olan kızılçam, öbür ormanlarımızdan daha az kesim yapılmasına da katkı yapmaktadır. Kızılçamın yangına ahenk özelliklerinden birisi, zirvelerinde açılmadan kalabilen 3-9 yaşlarındaki kozalaklarıdır. Kozalak içindeki tohumların büyük kısmı, kozalak kısmen yansa bile, yangından sonra canlılığını kaybetmemekte, uygun yağış ve sıcaklık şartlarında çimlenen tohumlar süratle derinlere inen kazık kök yapmaktadır. Başka bir yangına ahenk özelliği, kızılçamın çiçeklenmeye öbür iğne yapraklı çeşitlerimizden çok erken başlamasıdır.
Araştırmalarımıza nazaran, kızılçamın tohum dökümü tüm yıl uzunluğu devam etmektedir. Türkiye’nin öteki çam cinslerinde bu özellik yoktur. Toprağa düşen kızılçam tohumları canlılığını en az bir yıl koruyabilmektedir. Uygun sıcaklık ve nem şartlarında, toprakta her vakit çimlenmeye hazır tohumları bulunmaktadır. Kızılçamın ve makilerin kolay yanması, tıpkı vakitte yangından sonra yeni kuşaklarını oluşturabilmesi bir çelişki sayılmayıp yangına hassas ekosistemlerin bir istikrarı olarak kabul edilmektedir.
YUNANİSTAN’A DA MARSHALL PLANI MI?
- Komşumuz Yunanistan da her yaz orman yangınlarıyla boğuşuyor. Karşı yakada da kızılçam ormanları var galiba?
Ege Denizi’nin yaklaşık ortasından kuzeyden güneye bir çizgi çizersek, Akdeniz alt neslinin doğu tarafında genelde kızılçam (Türkiye, birtakım Yunan adaları, kısmen Ortadoğu), batı tarafında ise kızılçamla benzeri özelliklere sahip ve kızılçamın kardeşi kabul edilen Halep çamı doğal olarak yayılış yapmaktadır. Sanki, genel olarak, yıllık ortalama yanan orman alanları Türkiye’den fazla olan Yunanistan, İtalya, İspanya, Portekiz üzere ülkelere de “Marshall Planı” ile kızılçam üzere yanıcı olan Halep çamı mı verildi? Bu Akdeniz ülkeleri de bu nedenle mi orman yangınlarıyla boğuşuyor?