Kuzey Anadolu fay çizgisinin çok yakınında bulunan İstanbul’daki doğal afetler tarihçiler tarafından incelendikten ve bu bilgiler tarih araştırmalarına yansıdıktan sonra İstanbul’un 1453 yılında fethedilmesinden sonra otuzun üzerinde zelzelenin …
Kuzey Anadolu fay sınırının çok yakınında bulunan İstanbul’daki doğal afetler tarihçiler tarafından incelendikten ve bu bilgiler tarih araştırmalarına yansıdıktan sonra İstanbul’un 1453 yılında fethedilmesinden sonra otuzun üzerinde zelzelenin yaşandığını öğreniyoruz.
1509 Zelzelesi ‘Küçük kıyamet’
Kaynaklarda bu sarsıntıyla ilgili gereğince bilgi bulunmamaktadır. Lakin İstanbul’un tarihi süreçte geçirdiği en tesirli zelzelesi olarak bilinir. Bu sebeple Osmanlı Tarihçileri bu periyodu ‘Küçük Kıyamet’ olarak isimlendirir. Tarihçiler sarsıntının Osmanlı Devleti’nin kıymetli merkezlerinden olan Edirne ve Bursa’da da hissedildiğini, sarsıntının 45 güne yakın artçılarıyla devam ettiğini kaynaklarda yazıyorlar. Lakin 1509 yılındaki sarsıntıyla ilgili gereğince kayıt bulunmadığından meyyit sayısı ile ilgili her kaynak farklı bilgiler vermektedir. Fakat yapılanmanın bugünkünden farklı olduğu düşünüldüğünde sarsıntının ‘küçük kıyamet’ olarak isimlendirilmesi zahiyatın büyüklüğünü de ortaya koyuyor. Rivayete nazaran İstanbul yahut Pera’da zelzelenin tesir etmediği tek bir konut bile kalmamıştı ve kent nüfusunda büyük kayıplar verilmişti.
1719 Depremi
1719 yılı sarsıntısı ile ilgili genel olarak bilgiler yıkık binalar halinde olduğu istikametinde. Can kayıplarının çok fazla olmadığını lisana getiren tarihçiler daha çok yapıların büyük ziyan gördüğünü lisana getirmektedirler. Bu periyoda ilişkin bilgiler zelzelenin şiddetli olduğu lakin merkezin İzmit olabileceği istikametinde. İstanbul’un da bu sarsıntıdan etkilendiği daha sonraki yıllardaki kaynaklardaki belirtilmiş.
1766 Zelzelesi ‘Sabaha karşı gelen deprem’
1766 yılı sarsıntısı ile ilgili yazılan kitaplar ve kayıtlarda şiddetinin fazla olduğu ve insanların aylarca, makûs kaidelerde yaşamak zorunda kaldıkları tarafında. Bu zelzelenin 1509 sarsıntısına çok benzediği ve tıpkı yıkıcılıkta olduğunu kaynaklardan görmemiz mümkündür. Yani 1509 sarsıntısından yaklaşık 250 yıl sonra tıpkı yıkıcılık ve tesire sahip bir sarsıntıyla İstanbul’un sarsıldığını görüyoruz. 1766 zelzelesi için yerli ve yabancı kaynakların üzerinde durduğu zelzele saati ise “sabaha karşı” olduğu istikametinde. Hatta bu nedenle kayıpların az olduğu zira yapıların genelde tek katlı ve ahşap olduğu konusunda bilgi veriliyor.
1894 Sarsıntısı ‘Kapalı Çarşı’da büyük yıkım’
Büyük 1766 sarsıntısından yaklaşık 128 yıl sonra meydana gelen 1894 sarsıntısında İstanbul’da en çok ziyan gören yapıların eski yapılar olduğunu yabancı tarihtiler yazmış. Fatih Sultan Mehmet tarafından yaptırılan Kapalı Çarşı ile ilgili rapor hazırlayan Oscar Beyefendi Rendelmann Kapalı Çarşı’da büyük hasar olduğunu lisana getirmektedir. Tarihçi raporunda şu sözleri kullanıyor “Çarşının inşaat sistemi yanılgılı, yüksek katlarda haddinden fazla tartı birikmiş ve birden fazla gereğince sağlam değil.” 1894 zelzelesinde çarşıyı örten bir çok kubbenin çöktüğü, burada can kaybının da fazla olduğu kaynaklarda yer almaktadır.
Depremler daha çok ne vakit oluyor?
1894 Zelzelesinin akabinde Osmanlı Devleti’nde o periyoda kadar meydana gelen zelzelelerle ilgili araştırma yapan Jeoloji Mühendisi Halil Edhem Bey; zelzelelerin iklime nazaran şöyle bir istatistiğini yapmış:
’51’i kış, 39 İlkbahar, 44 yaz, 92 tanesi ise sonbahar’
1894 zelzelesi ile ilgili Başbakanlık Osmanlı Arşivlerinde sarsıntıdan en çok etkilenen yerleşmeler bugünkü yerleşme isimleriyle Adalar, Yalova, Adapazarı, İzmit, Gebze, Büyük ve Küçük Çekmece, Çatalca, Karamürsel olarak söz edilmiştir. 10 Temmuz 1894 yılı zelzelesi ile 17 Ağustos 1999 sarsıntısı ortasında bu açıdan da bir benzerlik görmek mümkün. İki sarsıntının de ‘İstanbul Depremi’ olarak adlandırılsalar da ‘Marmara Denizi’ sarsıntısı olduğu ortadadır.
1912 Zelzelesi ‘Yine tıpkı saatlerde…’
Osmanlı Devleti’nin Balkan Savaşları devrinde tekrar savaşın yaşandığı coğrafyaya yakın bir yerde meydana gelen 1912 Mürefte sarsıntısı yıkıcı zelzeleler ortasında yer alır. 9 Ağustos 1912’de Tekirdağ ilinin Şarköy ilçesinde meydana gelen bu zelzelenin büyüklüğü 7,3 olarak belirlenmiş. Tıpkı 1999 sarsıntısı üzere gece 3 sularında meydana gelen ve tarih benzerliği de olan bu zelzelede 216 kişi hayatını yitirmiştir.