Araştırma: Paskalya Adası sandığımız kadar izole değildi

Devasa taş heykelleri ve en yakın kara parçasına binlerce kilometre uzaklığıyla ünlü Paskalya Adası, benzersiz bir anıtsal ritüel kültürünün ortaya çıkıp gizemli biçimde kaybolduğu arkeolojik sırların başlıca merkezlerinden biri. 

Bugüne kadar bu kültürel yükselişin ve çöküşün dış dünyadan tamamen yalıtılmış biçimde gerçekleştiği varsayılıyordu. Ancak yeni bir araştırma, bu uzak Pasifik noktasındaki yerleşimcilerin aslında binlerce kilometre ötedeki diğer Polinezya adalarıyla iletişim hâlinde olduğunu ortaya koyuyor.

Araştırmacılar, bu sonuca ulaşmak için karbon tarihleme yöntemi kullanarak ritüel anıtların bu geniş ve izole adalar bölgesine nasıl yayıldığını inceledi. Bulgular, ilk ritüel faaliyetlerin yaklaşık 1000–1300 yılları arasında Batı Polinezya’da başladığını ve zamanla doğuya doğru yayıldığını gösteriyor.

İlk aşama, şölen ve defin gibi törensel etkinliklerin yapıldığı alanları işaretleyen tekil dikili taşların yerleştirilmesiyle karakterize ediliyor. Bu doğuya doğru yayılma, Polinezya’nın batıdan doğuya yerleşildiğini savunan genel anlatılarla da örtüşüyor. 

Rapa Nui olarak da bilinen Paskalya Adası’nın ise en son yerleşilen bölge olduğu ve sonrasında uzun süre iletişim ağlarından yalıtıldığı, dolayısıyla moai heykellerinin yalnızca burada bulunabildiği düşünülüyordu.

YAYILMA ‘DOĞUDAN BATIYA’ OLMUŞ OLABİLİR Mİ?

Ancak araştırmacılar, yaklaşık 1300–1600 yılları arasında Polinezya genelinde ikinci bir ritüel inşa hareketliliğinin yaşandığını tespit etti. Bu dönemde, ‘marae’ veya ‘ahu’ adı verilen taş platformlar gibi daha biçimsel mimari yapılar ortaya çıkmaya başladı. 

Bu yapıların Paskalya Adası‘nda ortaya çıkıp buradan batıya, Polinezya’nın diğer bölgelerine yayılmış olması ihtimali göz ardı edilemez.

Çalışmanın yazarı Profesör Paul Wallin, IFLScience’a verdiği demeçte, “İlk yerleşimin batıdan doğuya, yaklaşık 1200 civarında Rapa Nui’ye ulaştığını biliyoruz, bunda bir sorun yok,” diyerek şöyle devam etti: “Ancak elimizdeki 160 civarındaki tarihlendirilmiş ahu tapınak alanlarına baktığımızda, en erken yapılara Rapa Nui’de rastlıyoruz.”

Paskalya Adası’nda bu yapılar 1300–1400 civarında ortaya çıkıyor. Wallin, “Ritüel kompleksin geldiği varsayılan Doğu Polinezya’ya baktığımızda ise 1400–1500 öncesine ait biçimsel marae yapıları bulamıyoruz; Cook Adaları gibi Doğu Polinezya’nın en batısında bile bu tarihler daha da geç,” diyor.  

Paskalya Adası’nda bu yapılar 1300 ile 1400 yılları arasında ortaya çıkmaya başlıyor. Ancak Wallin, “Bunların kökeninin geldiği varsayılan Doğu Polinezya’ya baktığımızda, ne Orta ne de Doğu Polinezya’da 1400–1500’den önce tarihlenen biçimlendirilmiş marae yapıları yok. Cook Adaları gibi Doğu Polinezya’nın en batısında ise bu tarihler daha da geç” ifadelerini kullanıyor. 

Bu durum, marae/ahu ritüel kompleksinin önce Paskalya Adası’nda geliştirildiğini, ardından batıdaki adalara yayıldığını gösteriyor. Bu da adanın tam anlamıyla izole olduğu düşüncesini sarsıyor.

Bu bulguları güçlendiren bir diğer unsur da, gücü simgeleyen devasa anıtların inşasıyla tanımlanan üçüncü bir ritüel dalganın da ilk olarak Paskalya Adası‘nda başlamış ve daha sonra batıya yayılmış olması.

İZOLASYON İDDİASI ÇELİŞİYOR MU?

Araştırmaya göre, bu gelenek Paskalya’da yaklaşık 1350 yılından itibaren görülmeye başlarken, Hawai ya da Society Adaları gibi daha batıdaki bölgelerde ancak 16. yüzyılın sonlarına doğru yaygınlaşmış.

Wallin, bu bulguların Paskalya’daki diğer ada topluluklarıyla bağlantısı olmadığı yönündeki görüşleri çürüttüğünü ve bunun şaşırtıcı olmadığını belirtiyor. Zira genetik bulgular, Paskalya Adası halkının Güney Amerika ana karasıyla temas hâlinde olduğunu ortaya koyuyor.

“Bazı insanlar, Paskalya halkının Güney Amerika’ya gidip geri döndüğünü savunuyor. Eğer bunu yapabildilerse, bu onların yetenekli denizciler olduklarını ve Paskalya Adası’nın batısında yer alan Mangareva gibi yerlere de gidebileceklerini gösterir,” diyor.

“Bu yüzden, izolasyon iddiası oldukça tuhaf bir sav.”

Söz konusu araştırma Antiquity dergisinde yayımlandı.