2019’dan bu yana adım adım sıcak savaş… İran-İsrail çatışması bu noktaya nasıl geldi?

Orta Doğu’da yıllardır gölgelerde süren İsrail-İran gerilimi, 13 Haziran sabahı şafak vakti sıcak çatışmaya dönüştü. İsrail, “Yükselen Aslan Operasyonu” adıyla İran’a yönelik bugüne kadarki en büyük askeri saldırısını başlattı. Natanz uranyum zenginleştirme tesisi başta olmak üzere onlarca nükleer ve askeri hedefe füze ve hava saldırıları düzenlendi.

Tahran ve Tebriz’de art arda patlamalar meydana gelirken, operasyonun en kritik kayıpları İran Devrim Muhafızları Komutanı Hüseyin Selami, nükleer bilim insanları Feridun Abbasi ve Muhammed Mehdi Tehrançi oldu.

İsrail, saldırıyı İran’ın “geri dönüşü olmayan noktaya” yaklaşmasıyla gerekçelendirirken, Tahran’dan sert tehditler yükseldi.

Peki, iki ülke arasındaki gerilim bu noktaya nasıl geldi?

İşte çatışmanın yakın geçmişi:

2019 – İRAN’IN MÜTTEFİKLERİNE SALDIRILAR

İsrail, İran’ın müttefiklerini gelişmiş silahlarla donatmasını engellemek için Suriye, Lübnan ve Irak’ta bir dizi saldırı gerçekleştirdi.

İsrail, İran’ı Irak ve kuzey Suriye üzerinden Lübnan Hizbullahı‘na silah tedarik hattı kurmaya çalışmakla suçladı.

İsrail ayrıca, İran petrolü ve silahı taşıyan gemilere Doğu Akdeniz ve Kızıldeniz’de saldırılar düzenledi.

2020 – TAHRAN’DA ROBOTLU SUİKAST

İsrail Kasım ayında, İran’ın en üst düzey nükleer bilim insanı Mohsen Fahrizade’yi insansız bir araca entegre edilmiş uzaktan kontrollü bir makineli tüfekle öldürdü.

2021 – DENİZDE ÇATIŞMALAR

İran ve İsrail, bu süreçte deniz saldırılarına ağırlık vermeye başladı.

İsrail Başbakanı Binyamin Netanyahu, Şubat ayında Umman açıklarında seyreden İsrail’e ait bir araç taşıma gemisinde meydana gelen patlamanın arkasında İran’ın olduğunu öne sürdü.

İran ise Mart ayında İsrail’in, İsrail kıyılarının yaklaşık 50 mil açığında İran’a ait bir İran yük gemisini hedef aldığını iddia etti. Nisan ayında, Kızıldeniz’de konuşlu bir İran askeri gemisi muhtemelen İsrail tarafından yerleştirilen bir mayınla hasar gördü.

Bu tür operasyonlar yıl boyunca sürdü.

2022 – MOTOSİKLETLİ SUİKAST

Mayıs ayında motosikletli iki suikastçı, İran Devrim Muhafızları Ordusu subayı Albay Seyyad Hudayi’yi vurarak öldürdü.

İsrailli yetkililer, onun suikastlar ve adam kaçırmalar düzenleyen gizli bir operasyon birimini yönettiğini belirtti. İsrail, suikastın arkasında olduğunu ABD’ye teyit etti.

İKİ BİLİM İNSANI HAYATINI KAYBETTİ

Askeri bir araştırma tesisinde çalışan havacılık mühendisi Ayoub Entezari ve jeolog Kamran Aghamolaei, Mayıs ayında gıda zehirlenmesi semptomları gösterdikten sonra öldü.

İran, İsrail’in onları zehirlediğini iddia etti, ancak İsrail yorum yapmadı.

2023 – 7 EKİM SALDIRILARI

İran destekli Hamas öncülüğündeki Filistinli militanlar, İsrail’e saldırdı ve Gazze’de ölümcül bir savaşı başlattı. Lübnan’daki Hizbullah ve Yemen’deki Husiler dahil İran destekli milis gruplar Hamas’a destek amacıyla İsrail’e saldırdı.

İran dini lideri Ayetullah Ali Hamaney, İran’ın 7 Ekim saldırılarında bir rolü olduğunu reddetti.

SURİYE’DE HAVA SALDIRISI

İran, Aralık ayında, İsrail’in Suriye’deki bir füze saldırısında üst düzey bir İranlı subayı öldürdüğünü iddia etti.

2024 – ŞAM SALDIRISI VE MİSİLLEMELER

İsrail’in, Nisan ayında Şam’daki İran Büyükelçiliği binasına düzenlediği hava saldırısında üç üst düzey İranlı komutan ve dört subay öldü.

Haftalar sonra Tahran, İsrail’e 300’den fazla insansız hava aracı ve füze fırlattı; bunların neredeyse tamamı düşürüldü.

İsrail, Hemen ardından, İran’daki bir nükleer tesisi koruyan hava savunma sistemine saldırı düzenledi.

TAHRAN’DA SUİKAST

Temmuz ayında Hamas’ın siyasi lideri İsmail Haniye, Devrim Muhafızları tarafından işletilen bir misafirhanede meydana gelen patlamada öldü.

İsrail, suikastın sorumluluğunu daha sonra üstlendi.

ÇAĞRI CİHAZI (PAGER) SALDIRISI

Eylül ayında İran’ın Lübnan Büyükelçisi Mücteba Amini, Hizbullah üyelerine yönelik eş zamanlı bir çağrı cihazı (pager) saldırısında bir gözünü kaybetti.

Benzer elektronik cihazlara yapılan saldırılar sonraki günlerde de devam etti; onlarca kişi öldü, binlercesi yaralandı. İsrail, bu saldırıların sorumluluğunu üstlendi.

HİZBULLAH LİDERİ ÖLDÜRÜLDÜ

Eylül ayında İsrail, Lübnan’ın başkenti Beyrut yakınlarında düzenlediği hava saldırısıyla Hizbullah lideri Hasan Nasrallah’ı öldürdü.

İRAN’DAN İSRAİL’E FÜZE SALDIRISI

İran, Ekim ayında Nasrallah, Haniye ve bir İranlı komutanın İsrail tarafından öldürülmesine misilleme olarak İsrail’e yaklaşık 180 balistik füze fırlattı. Çoğu önlendi.

HAVA SAVUNMA SİSTEMLERİ HEDEF ALINDI

İsrail, Ekim ayının sonlarında İran’ın kritik altyapısını korumaya yönelik hava savunma sistemlerini yok eden hava saldırıları gerçekleştirdi.

Nisan ve Ekim aylarındaki bu saldırılarda, İran’ın Rusya’dan satın aldığı ve nükleer programı koruyan merkezi savunma sistemleri de hedef alındı.

2025 SICAK SAVAŞA DOĞRU…

Netanyahu, Başkan Trump’a İran’ın nükleer tesislerine saldırı planı önerdi; bu plan Trump yönetimi içinde aylarca tartışıldı. Trump, Nisan ayında diplomasi yolunu seçti.

İran, tüm uranyum zenginleştirme faaliyetlerini durdurma talebini reddetti; ancak nükleer programla ilgili görüşmelerin süreceği belirtildi.

12 Haziran’da Trump, İsrail’in İran’a saldırabileceği ve bunun müzakereleri baltalayabileceği uyarısında bulundu. “Bence bu işi bozar,” dedi ve ardından ekledi: “Aslında yardımcı da olabilir ama bozabilir de.”

SON KIVILCIM

İsrail, Cuma sabahı İran’ın nükleer tesislerine yönelik “Yükselen Aslan Operasyonu” adlı kapsamlı bir saldırı başlattı. Operasyonda İran’ın Natanz uranyum zenginleştirme tesisi dahil düzinelerce nükleer tesis, füze fabrikası ve askeri hedef vuruldu. Tahran’da 4 şiddetli patlama duyulurken, Tebriz’de 5 nokta hedef alındı.

Saldırılarda toplam 7 kişi hayatını kaybetti. Tahran‘da sivil yerleşim yerlerine düzenlenen saldırılarda 5 kişi öldü, 20 kişi yaralandı. Tebriz‘deki askeri hedeflere yönelik saldırılarda ise 2 kişi öldü, 6 kişi yaralandı. En kritik kayıp ise İran Devrim Muhafızları Komutanı Hüseyin Selami‘nin öldürülmesi oldu. Ayrıca nükleer bilim insanları Feridun Abbasi ve Muhammed Mehdi Tehrançi de saldırılarda hayatını kaybetti.

İsrail, operasyonun gerekçesini “İran’ın birkaç gün içinde 15 nükleer bomba yapabilecek duruma gelmesi” ve “geri dönüşü olmayan noktaya yaklaşması” olarak açıkladı. Başbakan Netanyahu, operasyonun “İran tehdidi ortadan kalkana kadar süreceğini” duyurdu. İsrail genelinde olağanüstü hal ilan edilirken, Ben Gurion Havalimanı kapatıldı ve on binlerce asker sınırlara konuşlandırıldı. Ülke genelinde alarm sistemleri devreye girdi.

İran’dan sert tepki geldi. Dini lider Hamaney “İsrail acı bir sonla karşılaşacak” derken, İranlı yetkililer “ABD destekli bu saldırının ağır bedeli ödenecek” tehdidinde bulundu. İran hava sahası süresiz kapatılırken, sert misilleme planlandığı açıklandı.

ABD Dışişleri Bakanı Rubio “operasyonda rollerinin olmadığını” açıklarken, Başkan Trump acil güvenlik toplantısı düzenledi. Irak da hava sahasını tüm uçuşlara kapattı. BM Genel Sekreteri Guterres her iki tarafı “maksimum itidal” göstermeye çağırdı. Saldırının ardından Asya borsaları düşerken petrol fiyatları yükseldi, yatırımcılar güvenli limanlara yöneldi.

Şu anda İsrail misilleme beklerken, İran-ABD arasında Pazar günü Umman’da planlanmış nükleer görüşmeler risk altında. Bölgede gerilim tırmanırken havalimanları kapalı, sivil uçuşlar durdurulmuş durumda.