Sayıştay’dan dikkat çeken tespitler: Ata mirası ‘çiftliğe’ dönmüş!

Sayıştay’ın Meclis’e sunduğu AOÇ Denetim Raporu’na göre, marka hakkı sözleşmelerinde, marka hakkının denetimini sağlayacak uygulama hükümlerinde eksiklikler bulunduğu, sözleşmede belirtilen denetim görevinin yıl içinde rutin olarak yapılmadığı tespit edildi. Yapılan incelemede, marka hakkı kiralanan ürün gruplarından UHT süt, tereyağı, peynir, dondurma, çikolata, sofralık zeytin, yumurta ve kahve ürünlerinin yalnızca yılda bir kez analiz edilerek denetlendiği, su, mantar ve sirke ürün gruplarının ise hiç denetlenmediği belirlendi.

Sözleşmede, yılda dört kez analiz yapılması ve analiz bedellerinin ilgili firmalar tarafından karşılanacağı belirtilmiş olmasına karşın belirlenen periyotlarda rutin denetimlerin gerçekleştirilmediği görüldü. 2024 yılı itibarıyla 14 ürün grubuna marka hakkı verildi. Farklı gramaj ve paket seçenekleriyle toplam 54 ürünün üretimine izin verildi.

KİRALAR ÇOK DÜŞÜK

Taşınmaz kiraya verme işlemlerinde, mevzuat hükümlerinde öngörülen tekrar ihaleye çıkma ile kira bedellerinin güncellenmesi konularında eksiklikler tespit edildi. Rapora göre, müdürlük tarafından gerçek veya tüzel kişilere yapılan kiralamalar incelendiğinde, 21 adet yerin on yıllık kiralama süresini doldurduğu ancak bu yerler için tekrar ihaleye çıkılmadığı, kamu kurum ve kuruluşlarına kiraya verilen yerler incelendiğinde ise, 75 adet yerin 5 yıllık kira süresini doldurduğu ancak kira bedellerinin güncellenmesine yönelik herhangi bir çalışma yapılmadığı ve kira bedellerinin çok düşük tutarda kaldığı tespit edildi. Raporda, “Gerçek ve tüzel kişilere yapılan kiralamalarda, yönetmelik hükümleri çerçevesinde; kira süresi 10 yılı dolduranlar için yeniden ihaleye çıkılarak kiralama yapılmasının değerlendirilmesi, ayrıca kira süresi 5 yılı aşan durumlarda ise kiralanan yerin durumu ve varsa emsal kira bedelleri dikkate alınarak kira tespiti yapılması önerilir” denildi.

ÜRÜNLERDE ZARAR EDİLDİ

Rapora göre, 2024 yılında Süt Fabrikası’nda dondurma dışında diğer tüm ürün gruplarında zarar edildi. 2023 yılında pastörize süt ve beyaz peynir gibi kâr edilen ürün gruplarında 2024 yılında zarar meydana gelmesiyle birlikte dondurma dışında kâr edilen ürün grubu yok. Aynı şekilde Meyve Suyu ve Bal Fabrikası’nda da domates suyu dışındaki ürün gruplarında zarar edildi. 2023 yılında kâr elde edilen bal ürün grubunda 2024 yılında zarar meydana gelmesiyle birlikte domates suyu dışında kâr edilen ürün grubu da yok. Raporda, “Nitekim, 2023 yılında fabrikalarda üretilen ürünlerden 17 milyon 872 bin 892,92 TL kâr edilmiş olmasına rağmen 2024 yılında 17 milyon 896 bin 619,94 TL zarar edilmiştir” denildi.

Raporda şu değerlendirmelere yer verildi:

“Müdürlük, son yıllardaki ekonomik koşullar ve maliyet kısıtlamaları nedeniyle yeni yatırım yapmada ve mevcut makine ve ekipmanların yenilenmesinde zorluk yaşamaktadır. AOÇ Müdürlüğü ‘hilesiz ve nefis gıda maddeleri temin eylemek’ ilkesi gereği katkısız ürünler üretmeye çalışmaktadır. Ancak, bu ilke doğrultusunda üretilen ürünlerde maliyet etkinliği sağlanamamaktadır. Üretim maliyetlerinin, ürünlerin piyasa fiyatının üzerinde gerçekleşmesinden dolayı ürünlerin satışından zarar edilmektedir.”

YATIRIM YAPIN

Raporda, üretilen bazı ürünlerden zarar edilmesi ve fabrikaların kapasite kullanım oranlarındaki düşüşün birbirini etkileyen birçok nedene bağlı olduğu, bu nedenlerin hem verimlilik hem de finansal açıdan ciddi olumsuz etkiler doğurabildiğine dikkat çekildi. Bu nedenle, uygun stratejik planlama, etkin üretim yöntemleri, teknolojik yatırımlar ve nitelikli iş gücü yönetimi gibi önlemlerle kapasite kullanımının artırılması ve kârlılığın temin edilmesi gerektiğine işaret eden Sayıştay, şu öneride bulundu: “Müdürlüğün, piyasa dinamiklerine göre stratejik olarak belirleyeceği ürün grupları için optimum işletme büyüklüğünü sağlayacak şekilde gerekli üretim ve maliyet planlamasını yapması ve buna uygun teknolojik yatırımları gerçekleştirmesi önerilir.”

Raporda, AOÇ’nin 2024 yılını 35 milyon 192 bin 438,79 TL zarar ile kapattığı vurgulandı.