Açılan işletmeler başarı hikâyesi değil, işsizlik ve sanayisizleşmenin dayattığı tutunma çabası: İşgücü piyasası çıkmazda

Türkiye bu yeni yıla da ekonomik yüklerini geride bırakamadan giriyor.

Birçok uyarı ışığının yanı sıra şirket ve esnaf açılış-kapanış verileri de faturanın ağırlığına işaret ediyor. 2025’in ilk 11 ayı, Türkiye Esnaf ve Sanatkârları Konfederasyonu (TESK) verilerine göre 102 bin 976 esnafa kepenk indirtti; Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği (TOBB) verilerine göre 25 bin 987 şirket kapandı. Aynı dönemde 288 bin 447 esnaf işletmesi ve 100 bin 984 şirket açılışı kaydedilse de uzmanlara göre büyük resim sağlıklı bir ekonomik hareketliliğe değil, aksine ekonomik sıkışmanın dayattığı bir yönelime, hatta “çöküşe” işaret ediyor.

Kurulan şirket sayısında 2024’ün ilk 11 ayına kıyasla yüzde 1.8’lik ufak bir gerileme gösteren TOBB’a göre, gerçek kişi ticari işletme açılışı yüzde 11.7 arttı. TESK ise sicil tescil sayısında 823 kişilik artış kaydederken kapanış sayısı 17 bin geriledi. TESK Başkanı Bendevi Palandöken’e göre, açılışların sürmesinin ve hatta artmasının arka planında aslında güvenceli ve yeterli sabit gelir imkânlarına ulaşamamak var.

TESK Başkanı Palandöken, “KPSS’yi kazanamamış, kazansa da atanmamış gençlerin ya da özel sektörde sorunlar yaşayanların bir ümitle esnaflığa yöneldiklerini gözlemliyoruz. Ama bilgisizlik ve ekonomik zorluklar nedeniyle kapanışlar da peşinden geliyor” dedi. İşletmelerin artık “aileden çocuğa” da geçmediğine dikkat çeken Palandöken, adeta bir altüst oluşun altını çiziyor:

ESNAFLIK UMUT OLDU

“Eskiden esnaf işini büyütür tüccar, hatta sanayici olurdu. Şimdi küçük esnaf bitiyor, sanayiciler esnaflığa soyunuyor”

Ekonomist Arda Tunca da sanayinin analitik bir organizasyon, uyum ve verimlilik artışı gerektirdiğini, Türkiye’nin ise emek yoğun, geleneksel sektörlere sıkışmış olduğunu belirterek “Sanayi, giderek ticarete ve esnaflığa doğru geriliyor” derken bu tablonun açılan işletmeleri sağlıklı genişleme ve dinamizm göstergesi olmaktan çıkardığını vurguluyor.

Tunca, firmaların yalnızca yeni iş alanları açmakta zorlanmadığını, aynı zamanda işten çıkarmalara yöneldiğini hatırlatıyor. Bu durumun kritik öneme sahip üst düzey pozisyonları dahi hedef aldığına dikkat çeken Tunca, “Çünkü nitelikli karar alma süreçlerini gerektirecek bir üretim ortamı; bu maaşları taşıyacak bir yapı kalmadı” diyor.

İşini kaybeden nitelikli çalışanların özellikle danışmanlık ve proje bazlı hizmetler sunmak üzere şirket kurmaya yöneldiğini ifade eden Tunca, bu girişimlerin büyük kısmının sürdürülebilir olmadığını vurguluyor:

“Şirketler dışarıdan da bu hizmetleri almıyor. Zaten bu maliyetlerden kurtulmak için işten çıkarmalar yapıldı. Girişimlerin hızlıca açılıp kapanması Türkiye’deki yapısal bozulmanın istihdam piyasasına yansımasıdır. Türkiye ekonomisinin çöküşünün bir göstergesidir ki zaten dünyada da ‘gelişmekte olan’ (emerging market) statüsünde değil “frontier market” olarak adlandırılan daha sınırlı piyasa kategorisinde değerlendiriliyoruz. Üretimi desteklemeyen ekonomi politikası büyük ölçüde yurtdışından para bulmaya dayanıyor. Şirket açılışları ancak ekonominin iyi gittiği, istihdam kayıplarının olmadığı, çağa uygun yeni iş sahalarının sürdürülebilir olduğu koşullarda iyiye işaret olur”