Petrol ve doğalgaz yüklü global milletlerarası güç aktörlerini bir ortaya getiren fikir kuruluşlarından İstanbul merkezli Bosphorus Energy Club’ın Kurucu Lideri Mehmet Öğütçü ile Orta Doğu’da değişen istikrarları konuşuyoruz. Elbette asıl …
Petrol ve doğalgaz yüklü global memleketler arası güç aktörlerini bir ortaya getiren niyet kuruluşlarından İstanbul merkezli Bosphorus Energy Club’ın Kurucu Lideri Mehmet Öğütçü ile Orta Doğu’da değişen istikrarları konuşuyoruz.
Elbette asıl hususumuz global jeopolitik dizaynda barizleşen Amerika/Çin çatışmasında Türkiye’nin alacağı pozisyon…
Bosphorus Energy Club’ı; Londra’da, Doha ve Shangay’da da kuran Öğütçü, Milletlerarası Güç Ajansı (IEA), Ekonomik İşbirliği ve Geliştirme Örgütü (OECD) üzere memleketler arası kurumlarda idare kademelerinde yer almanın yanı sıra; İngiliz petrol şirketi British Petrol (BP) ve Irak Kürdistan Bölgesel İdaresi (IKBY)’nden birinci petrol lisansı alan Londra Borsası’na kayıtlı Türk şirketi Genel Enerji’nin de idare şuralarında misyon yaptı.
Türkiye açısından son günlerin en sıcak konusu, Irak Federal Cumhuriyeti ile süren doğalgaz anlaşmaları…
* * *
Irak’ın, Türkiye aleyhine IKBY ile 2014-2018 devrinde yaptığı doğalgaz ticaretinde “ikili anlaşmalara” karşıt davrandığı münasebeti ile Paris’teki Memleketler arası Tahkim Mahkemesi’ne açtığı dava sonuçlandı.
Açılan 5 davadan 1’ini kaybeden Türkiye, Irak’a 1.4 milyar dolar tazminat ödemeyi kabul etti.
Aynı mahkemenin verdiği kararlar çerçevesinde, Irak da Türkiye’ye 600 milyon dolar tazminat ödeyecek.
Davanın 2018-2023 yıllarını kapsayan kısmı ile ise şimdi sonuçlanmadı.
Öğütçü bu davayla ilgili temas kurduğu Tahkim kararında imzası bulunan bir hukukçudan aldığı bilgiyi paylaşıyor:
“Bu karar 2022 Temmuz’unda alınmıştı. Taraflar ortasında müzakere sürdü ve 23 Mart’ta Irak tarafı kararı Reuters haber ajansı vasıtasıyla dünya kamuoyuna duyurdu. Bu kararın ilanından iki gün sonra Türkiye, Ceyhan boru çizgisini kapadı. Günlük 70 bin varil Musul-Kerkük alanından, kalanı IKBY alanından çıkan toplan 450 bin varil petrolü taşıyan 2. boru sınırı Türk şirketi BOTAŞ ve Irak Güç şirketi SOMO iştirakinde inşa edilmişti. Dünyada günlük 100 milyon varil petrol ticareti oluyor. Bunun 450 bin varili yani yüzde 0.5’ini Ceyhan’dan yapılan ticaret oluşturuyor. Büyük kısmı İsrail’e gidiyor. Türkiye 1.4 milyar dolar tazminatı IKYB ile mahsuplaşmak istiyor. Ayrıyeten Kürt Bölgesi’nde faaliyetlerini sürdüren Türk şirketlerinin haklarının korunmasını teminat altına alınmasını talep ediyor.”
* * *
Bölgedeki güç şirketlerine 6 milyar dolar borcu olan IKBY’nin ekonomik olarak her geçen gün zora girdiğini belirten Öğütçü bir hatırlatmada bulunuyor:
“1.4 milyar dolar IKBY’nin 2 aylık petrol geliri. Muahedenin üzerinden 23 gün geçti ve hala Irak’la pazarlık masasında oturan Türkiye boru sınırını açmadı. ”
Tahkim kararı ertesinde Irak Bağdat idaresi ve IKBY ile yapılan ön mutabakat sonrası, Türkiye’ye gelecek petrol ölçüsü Kürt bölgesinden akışın artmasıyla birlikte günlük 1 milyar varile çıkabilir.
Tahkim kararının açıklanmasından iki-üç gün evvel hava başkaydı…
Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan, konuk Irak Başbakanı Muhammed Şiya es-Sudani’yi Ankara’da ağırlıyordu.
İkilinin temasını pahalandıran Öğütçü, Çin’in “Kuşak-Yol” projesine benzeri bir açılımla Basra’dan Türkiye’ye yapılacak demiryolu ve karayolu yatırımının gündeme geldiği tabir ediyor.
* * *
Öğütçü dünyada değişen global dengelerin bir fotoğrafını çiziyor:
“Küresel güç olarak ABD ve Çin iki ana oyuncu. ABD ve Avrupa, ‘Çin hasım ülkedir’ kararı verdi. Rusya, Çin’in kucağına iteklendi. Batı daima ipleri geriyor. Tedarik zincirleri, kur savaşları sürüyor. Üçüncü dünya savaşı klasik savaş olamayacaksa, bu haliyle başladı bile. Tansiyonlar ne vakit artar, herkes buna bakıyor.”
Öğütçü global jeopolitikte son günlerde yaşanan iki kıymetli gelişmeye işaret ediyor.
Bunlardan birincisi; İran ile Suudi Arabistan ortasında uzun yıllardır süren gerginlik iki ülkenin Pekin’de imzaladığı muahede ile son buluyor.
İran Dışişleri Bakanı Hüseyin Buyruk Abdullahiyan ve Suudi Arabistan Dışişleri Bakanı Prens Faysal bin Ferhan, Çinli mevkidaşları Çin Gang’ın arabuluculuğunda biraraya geldi.
2016 yılında Riyad, ortalarında Şii bir din adamının olduğu 47 kişiyi “terör suçlamasıyla” idam etmesiyle Tahran ile çatışmalı bir sürece girmişti.
7 yıllık ortadan sonra iki ülke karşılıklı diplomatik temsilcilik açacak.
Öğütçü’ye “Suudi Arabistan ile ABD’nin ortası niçin açıldı?” diye sorduğumda “Amerikan’ın muteber ortak olmadığını gördüler” cevabını veriyor.
Örnek de Ankara’daki Suudi Büyükelçiliği’nde öldürülen gazeteci Cemal Kaşıkçı olayı karşısında Amerika’nın Riyad Kraliyet ailesine karşı aldığı tavrı gösteriyor.
Yeni denklemden beklentiler…
Çin’e yaklaşan Rusya ve Suudi Arabistan dünya petrol fiyatlarını denetim altına alabilir.
Rusya, Batı’da kaybettiği karbon kaynakları pazarını Hindistan’ın da ortalarında olduğu büyüyen Asya pazarlarına yönlendirebilir.
* * *
ABD-Çin ekseninde ikinci stratejik adım Amerika’dan geldi.
Amerika, Yahudi lobisinin çalışmalarıyla 2020 yılında İsrail, BAE ve Bahreyn ortasında imzalanan “Abraham Accords” muahedesinin hudutlarını genişletiyor.
Fas, Ürdün, Mısır, Azerbaycan ve Sudan’ı yanlarına alıyorlar.
BM Tepesi Birleşmiş Milletler 74’üncü Genel Heyet görüşmeleri için geçtiğimiz Eylül ayında ABD’ye giden Erdoğan da, New York’ta “Yahudi Topluluğu Çatı Kuruluşu” temsilcileri ve Lideri Ronald Lauder ile başbaşa bir görüşme gerçekleştirmişti.
* * *
Türkiye’nin hududunda hem Suriye’de, hem de Irak’ta yerleşik Kürt toplumu ile komşu olduğuna dikkat çeken Öğütçü’nün önerisi şöyle:
“Türkiye, Suriye ve Irak’ın merkezi idareleriyle mutabakatlı. Irak’ta bu yola girildi, Suriye ile ilgili teşebbüsler var. Kürt bölgelerinde kazan/kazan prensibi etrafında inisiyatif almalı. Savaşarak sonuç alınamadığı görülmeli. Bölgenin siyasi, ekonomik taraflarının takviyesiyle sonuç alınabilir. Aksi halde Türkiye’nin yarattığı boşluğu Rusya ve ABD başta olmak üzere öbür güçler doldurur.”
* * *
Öğütçü geçtiğimiz hafta içinde Amerika ve Avrupa’dan finans, güç ve siyasi alanda karar vericilere tesir eden aktörlerle düzenlediği milletlerarası görüntü konferansta, Türkiye’nin “kader seçiminin” de sorulduğunu söylüyor.
Öğütçü 2000-2003 yılları ortasında Ankara’da vazife yapan ABD Büyükelçisi Robert Pearson’un “Türkiye’ye stratejik ve uzun vadeli ortak olarak bakıyoruz.” cümlesiyle kelama başladığını belirtiyor.
“Uzun vadeli” diye başlayan bir yaklaşımı açmak gerekiyor!
Konu açılınca Pearson, Erdoğan’ın siyasal vizyonunu İran yanlısı olarak yorumluyor. Muhalefetin ise ABD-Çin ekseninde şekillenen yeni Orta Doğu denkleminde tarafını muhakkak etmediği eleştirisini lisana getiriyor.
Avrupalı bir iştirakçi Erdoğan’ın seçimi kazanması halinde Türkiye’nin AB’ye tam üyeliğinin kelam konusu olmayacağını, tarafların ilgisinin Gümrük Birliği müzakereleri ve göç siyasetleri ile çerçeveleneceğini anlatıyor.
Pearson’un altı çizilmesi gereken cümlesi ne o ne bu; “Önce pak bir seçim olmalı” cümlesi…
Demokratik iştirakin yüksek olduğu bir seçim, sadece Türkiye’yi değil Orta Doğu denklemini de etkileyecek.
Not: Halk TV’de 16 Nisan’da yayımlanan “İş Çayı” programımda Öğütçü’nün paylaştığı görüşlerden yararlandım.