Fırsatçısına da dolandırıcısına da rastladık fakat çoğunluğun birbiriyle dayanışmasının önüne geçecek kadar değildi ne memnun ki sayıları. Ülke tarihinin yaşadığı en büyük felaketlerden birinde yurttaşların sergilediği dayanışma şimdi birbirimizden …
Fırsatçısına da dolandırıcısına da rastladık fakat çoğunluğun birbiriyle dayanışmasının önüne geçecek kadar değildi ne memnun ki sayıları. Ülke tarihinin yaşadığı en büyük felaketlerden birinde yurttaşların sergilediği dayanışma şimdi birbirimizden umudu kesmememiz gerektiğini gösterdi bize. Keşke bu kadar acı bir biçimde fark etmeseydik bunu.
Göz yaşartan dayanışma örneklerine şahit olduk. Gitgide bencilleşti(rildi)ğini düşündüğümüz toplumumuzda nasıl oldu da bu başarılabildi diye şaşırdık da biraz. Tahminen de daima var olan lakin yalnızca kendimizi düşünmek zorunda kaldığımız zelzele öncesi koşuşturma ortamında aklımıza gelmeyen dayanışma hissimiz felaketle birlikte ortaya çıkıverdi.
Hayırseverlik: İnsan sevgisi
Birbirimizle ilgilenmemiz ne kadar düzgün. Hayırseverlik sahiden çok hoş bir insan davranışı. Hayırsever olmanın insan sevmek manasına geldiği bilinir. Yunanca Philanthropia’dan gelen Philanthropy (Hayırseverlik) sözcüğü aslında insan sevgisi manasına geliyordu evvelce. Vakitle bu birinci manası değişti olağan. Hayırseverliğin herhalde bugüne mahsus bir davranış olduğunu sanan yoktur. Kadim bir insan tavrıdır bu. İzlerine antik dünyada rastlıyoruz birinci. Klasik Çin fikrinde yardımseverlik bir fazilet olarak görülürdü, bağış yapmanın zarurî olduğunun yazıldığı Hindu metinlerinden kelam edilir. İslamiyet’te de hayırseverlik öğütlenir inananlara.
İyilikte coğrafyanın değeri yok natürel. Sahra Altı Afrikasının eski uygarlıklarında diğerlerine uygunluk yapmak çok çok kıymetliydi. Amerikan yerlileri hem dengeyi hem de ahengi özendirmek için bağışta bulunmayı çok önemserlerdi.
Basamak basamak iyilik
Hayırseverliğin merdiven biçiminde bir çizelgesi bile yapılmıştır. Çok güzeldir doğrusu. Bunu 12. yüzyıl filozofu (aynı vakitte hahamdı) Moses Maymunides’e borçluyuz. Bu merdivende “istemeyerek vermek” en alt basamaktayken, kendini aşikâr etmeden “birine yardım etmek” en üst basamakta yer alır. Maymunides’in çizelgesi bugün bile hayırseverliği ya da bağışçılığı düzenleyen bir çizelge özelliğini taşır.
Dönem değiştikçe hayırseverlk ortadan kalkmadı elbette lakin öteki “merkezlere” kaydı. Ortaçağ dünyasında ekonomik, siyasi, toplumsal yapılar zayıfladıkça, feodalizm de çökünce feodal beyefendiler kendi çıkarları için bakmak zorunda kaldıkları serflere bakamaz duruma geldiler. Avrupa’da başlayan Reformasyon devri Katolikliğin monopolünü kırdı, yeni dinler, ideolojiler çıktı ortaya. Osmanlı İmparatorluğu gücünün doruğundaydı. Doğu Asya’da güçlü hanedanlar Çin’i, Japonya’yı yönetmeye başladı. Global keşif çağının da gelmesiyle yalnızca mal değil, kültür alışverişi de mümkün oldu.
İşte tüm bu gelişmeler hayırseverliğin yükselişini de etkiledi. Muhtaçlıklar kentlerde merkezileşti, bağışların yapıldığı yer artık dini kurumlar ya da tarikatlar değil, devlet oldu. Toplumsal bir projeye dönüşen hayırseverlik yirminci yüzyılın ortaları boyunca gelişmeye devam etti. Yeni ulus-devletlerin büyümesi buna rağmen global ekonomik gerileme, toplumsal refah alanında devlet müdahalesinin artmasına yol açarak özel hayırseverliğin rolünün yine tanımlanmasına neden oldu. Dünya Savaşı krizi, askerlerle, siviller için para, materyal, hizmet formunda muazzam bir takviye akışına yol açtı. Bu dayanağın aktif bir formda yönetilmesi, hayırseverlerin birlikte çalışmasını, profesyonelleşmesini gerektirdi. Yani doğal bir insan tavrı olan dayanışma ya da hayırseverlik organize hale geldi vakitle.
Felaketlerde aslına dönüyor
Ama kimi felaketlerde bu tavır birinci ortaya çıktığı “birey kaynaklı” dayanışma, yardımlaşma haline geliyor. İnsan tek başına bir “organizasyon”a dönüşüveriyor çabucak. O denli bir haldeyiz ki, herkes bir gün kendisinin de “yardım edilmesi gereken birine” dönüşeceğini biliyor ülkede. Empatiyi kendi akıbetini düşünerek hatırlamanın da berbat bir tarafı yok elbette.
Yaşadığımız büyük felaket, tıpkı vakitte büyük çaresizliğimiz de oldu. Yakınlarımızı, sevdiklerimizi koruyacak inançlı, sağlam yapılar değildi içinde yaşadıklarımız. Makus yapıcıların insafına kalmış haldeydik. Bedelini ağır ödedik.
Örgütlü bir berbatlıktı karşımızdaki. Bu berbatlığın yol açtığı yıkıma örgütlü hayırseverlikle/dayanışmayla direnebildik. Öteki dermanımız yoktu zira.
“Kader planı”nda hissemize düşen bu oldu.