Mısır’ın sessiz halklarından kültürel direniş: Kadim diller ayakta kalabilecek mi?

Mısır’ın 118 milyonu aşan nüfusu içinde üç topluluk, dilsel ve kültürel varlıklarını kaybetmeme mücadelesi veriyor: Kıptîler, Nûbîler ve Berberîler.

Bu topluluklar, Arapçanın baskın dil haline gelmesiyle birlikte hem kamusal hem özel alanda dillerini yitirme riskiyle karşı karşıya.

Youssra el-Sharkawy’nin Al-Monitor için hazırladığı habere göre, bu halklar “sessiz asimilasyona” karşı adeta zamanla yarışıyor.

KIPTÎCE: ESKİ MISIR’IN SON NEFESİ

Kıptî dili, hiyerogliflerden bugüne uzanan Eski Mısır dil ailesinin son halkası. Günümüzde bu dili konuşanların sayısı oldukça az.

Ancak Kahire’deki Fransisken Kıptî Araştırmaları Kültür Merkezi’nde görev yapan Amr el-Şarkavi gibi isimler, bu mirası yaşatmak için çaba harcıyor.

Al-Monıtor’un haberine göre, El-Şarkavi, üniversite yıllarında ailesinin tepkilerine rağmen Kıptîce öğrenmeye karar vermiş. Şöyle anlatıyor:

“Bazı insanlar bana, ‘Kıptîce yerine neden Arapça ya da Kur’an çalışmıyorsun?’ diye sordu. Ama Kıptîce, Arapça’dan önce Mısırlıların konuştuğu kadim dilin son formudur.”

Bugün doktora düzeyinde Kıptîce eğitimi alan el-Şarkavi, çevrimiçi derslerle dili genç kuşaklara da ulaştırıyor. En eski Kıptî yazılı metin olan Heidelberg 414 papirüsü M.Ö. 3. yüzyıla tarihleniyor.

NÛBÎCE: ASVAN’IN MELODİSİ, SESSİZLİĞE KARŞI DİRENİŞ

Mısır’ın güneyindeki Asvan vilayetinde konuşulan Nûbîce, UNESCO tarafından “tehlike altındaki diller” arasında gösteriliyor. Gharb Soheil, Heisa ve Anakato gibi köylerde hâlâ konuşulan dil, genç kuşaklarda ise hızla kayboluyor.

65 yaşındaki Nûbî şair Ahmed Essa, 15 yılı aşkın süredir YouTube’da Nûbîce dersleri veriyor. Aynı zamanda Nûbî müziği ve şiirini dijital mecralarda yaşatmaya çalışıyor. Essa için dil sadece bir iletişim aracı değil, hafızanın kendisi:

“Yeni nesiller arasında Arapçanın yayılması bizi kaygılandırıyor. Nûbî dili, kültürün taşıyıcısı. Onu kaybedersek, hafızamızı da kaybederiz.”

BERBERÎCE (SİWÎ): SİWA VAHASI’NDA ZAMANLA YARIŞ

Mısır’ın batısındaki Siwa Vahası’nda yaşayan Amazigh (Berberî) topluluğu, “Siwî” adını verdikleri dillerini yaşatmaya çalışıyor. Tahminlere göre bu dili yaklaşık 40 bin kişi konuşuyor. Ancak son yıllarda yaşanan nüfus hareketliliği, bu dili ciddi bir tehlike altına sokmuş durumda.

Siwa’lı gençlerden Koila Agneby, yaşlılardan öğrendiği Siwî dilini Facebook ve YouTube üzerinden aktarıyor. Ona göre sorun yalnızca dil değil, bütün bir yaşam tarzının silinme riski:

“Son 15 yılda Siwa’ya başka bölgelerden insanlar yerleşti. Evlilikler yoluyla bizim topluluğumuza karıştılar ve çocuklarına Arapça öğrettiler. Bu değişim, Berberî kültürünü tehdit ediyor.”

“DEVLET ADIM ATMALI”

Mısır Amazigh topluluğunu Dünya Berberî Kongresi’nde temsil eden Amani el-Vaşahi, devletin kültürel mirası koruma konusunda yeterince adım atmadığını belirtiyor. Ona göre, Siwa’daki turistik işletmeler dahi yerel dili geri plana itiyor:

“Mısır’daki Amazigh kültürü ciddi bir Araplaşma tehdidi altında. Siwa’da devlet eliyle dil kursları açılmalı, eğitim desteklenmeli.”

Kıptîce, Nûbîce ve Siwî… Her biri binlerce yıllık geçmişe sahip bu diller, bugün birkaç öğretmenin çabasıyla, köylerdeki yaşlıların belleğiyle yaşıyor. Arapça’nın egemenliğinde eriyen bu diller, sadece iletişim aracı değil; aynı zamanda birer kimlik, tarih ve direniş alanı.