Ayçiçeği Üretiminde İthalat Kolaylıkları ve Yerli Üretici Sorunları

Yerli üreticilerden 1 Temmuz-30 Kasım 2024 tarihleri arasında ürün alımı gerçekleştirecek olan yağ firmalarına, yağlık ayçiçeği tohumu ve ham ayçiçeği yağı ithalatında vergi kolaylıkları sağlanacak. Ancak, Ticaret Bakanlığı’nın gereksinim duyulması halinde ithalat yetkisi de devam edecek. Bu çerçevede, 1 Ocak-30 Nisan 2025 tarihleri arasında 1 milyon ton ayçiçeği veya bunun karşılığı olarak 400 bin ton ham yağ ithalatı için firmalara tarife kontenjanları belirlendi.

Cumhurbaşkanı kararıyla bu ithalat kapsamında gümrük vergisi oranları, yağlık ayçiçeği için yüzde 27’den yüzde 8’e, ham yağ için ise yüzde 36’dan yüzde 20’ye indirildi.

Düzenleyici Kuruluş Eksikliği

Konuyla ilgili olarak Cumhuriyet’in sorularını yanıtlayan sektör temsilcilerinden Türkiye Ziraat Mühendisleri Odası Başkanı Baki Remzi Suiçmez, “İç piyasada ürünlerin hangi fiyatla alınacağı sorunu burada devreye giriyor. Kamuya ait bir düzenleyici kuruluşun bulunmadığı bu dönemde, ‘Bu fiyatı üretici ile kendi aranızda çözün’ deniliyor. Kısacası, üreticiler ithalatçı firmaların belirlediği fiyatlara mahkûm hale geliyor” dedi. Kırklareli Ziraat Odası Başkanı Ekrem Şaylan ise “Ayçiçeği yurtdışında daha ucuz çünkü çiftçilere verilen destekler daha yüksek. Bu nedenle buradaki tüccarlar ham yağ veya ayçiçeği ithalatına yöneliyorlar. Ancak şimdi Türkiye’de üretilen ürünleri almak zorunda kaldılar; zira almazlarsa yurtdışından mal ithal edemeyecekler” şeklinde yorumda bulundu.

Üreticinin Beklentileri

İktidarın ithalata dayalı politikaları, Trakya’daki ayçiçeği üreticilerini zor durumda bıraktı. Trakya, “günebakan” ya da “sarı gelin” olarak bilinen ayçiçeği üretiminde Türkiye’nin en önemli alanlarından biri konumundadır. Ancak, ayçiçeği üretiminin yüzde 33’ünün gerçekleştirildiği Trakya, 2022 yılında “çayır tırtılı” istilası ve ardından gelen kuraklık nedeniyle büyük zorluklar yaşadı. Bu süreçte üreticiler büyük bir sıkıntı içerisindeyken rekolte kayıpları meydana geldi ve üretim oranı yüzde 42 oranında düştü. 1990 yılında 7.2 milyon dekar olan ayçiçeği ekim alanları, 2000 yılında 5.4 milyon dekara geriledi.

Yeterlilik Oranı Düşüşte

2022 yılında ayçiçeği ekim alanları 9.8 milyon dekar ile en yüksek seviyesine çıkmasına rağmen, üretim miktarında bir artış yaşanmadı. AKP’nin tarımda uyguladığı ithalata dayalı politikalar, Türkiye’nin her alanda olduğu gibi ayçiçeği üretiminde de kendi kendine yeterlilik oranını ciddi şekilde düşürdü. Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) verilerine göre, 2002 yılında ayçiçeği yeterlilik oranı yüzde 84.8 iken, 2022 yılında bu oran yüzde 51.3’e geriledi.

CHP Tekirdağ Milletvekili İlhami Özcan Aygun, petrokimya ürünleri sonrasında en fazla döviz harcanan sektörün ayçiçeği yağı ve ayçiçeği çekirdeği ithalatı olduğunu belirtti. Aygun, “Bu politikalar sonucunda Türkiye, dünya ayçiçeği ithalatında son 13 yıldır birinci konumda. Ayrıca, ham ayçiçeği yağı ithalatı Türkiye’nin yem sanayisinin belini kırmıştır” ifadelerini kullandı. Trakya’da ayçiçeği hasadının yaklaşmakta olduğunu da vurgulayan Aygun, ayçiçeği kilogram fiyatının en az 25 lira olması gerektiğini kaydetti. Rusya’dan yapılan ithalatla birlikte bu ithalatın zaten 25 lira civarında bir maliyeti olduğunu belirten Aygun, fark ödemesi desteğinin de ürün fiyatının yüzde 25-30 oranından yüzde 4-7 seviyesine düştüğünü ifade etti.