OTİZMLİ ÇOCUKLARIN TEDAVİSİNDE BESLENME YAKLAŞIMLARI

Günümüzde nörolojik hastalıkların tedavisinde beslenme tedavisi yaygınlaşmaktadır. Genelde tedavi sonuçlarında tutarlılık sağlanamayan çocuklarda glutensiz, kazeinsiz ve ketojenik diyet  gibi beslenme tedavilerinin  iyi birer  yöntem olduğu bilinmekedir. Ketojenik diyet ile epilepsi arasındaki ilişki netleştiği gibi diyette yapılacak bazı iyileştirme ve değişikliklerin  de otizmle  alakalı hastalıkların  tedavisinde ya da semptomları azaltmasında kullanılabileceği düşünülmektedir.   Otizmli bireylerin davranışlarındaki varyasyonların besin hassasiyetine bağlı olduğu ve özellikle buğday ve türevleriyle ilişkili olduğu düşünülmektedir. Ayrıca kazein proteinin de benzer bir etkisi olabileceği iddia edilmektedir. Çünkü kazein ve gluten proteinleri yıkımları tamamlanmadan aktifleştiklerinde otizmdeki semptomlara neden olmaktadır . Bu nedenle, otizm tedavisinde semptomları önleyen ve zekâ gelişimine katkıda bulunduğu düşünülen beslenme müdahaleleri arasında; glutensiz ve kazeinsiz diyet, yalnız glutensiz diyet ya da yalnız kazeinsiz diyet gibi yaklaşımlar vardır.   Yapılan çalışmalarda glutensiz-kazeinsiz diyetlerin motor beceriler ve konuşma yeteneğinde düzelme, dikkat verme ve odaklanabilmede artış, kendine ve başkalarına agresif tutumlarında azalma, takıntılı davranışlar, hiperaktivitenin düzelmesine yardımcı olduğu düşünülmektedir. Otizmde yaşanılan temel problemlerden birisinin GİS rahatsızlıkları olduğu bilindiğinden glutensiz ve kazeinsiz bir diyetin mikrobiyota üzerinde olumlu etkilerinden dolayı bu diyeti otizmde kullanmanın yararlı olduğunu savunan birçok çalışma mevcuttur.   Otizm için en çok kullanılan ve en etkili olan beslenme tedavisi glütensiz-kazeinsiz beslenmedir , bu beslenme şekli, arpa, çavdar ve yulafta bulunan glüten  ve süt ürünlerinde bulunan kazeinin diyetten tamamen uzaklaştırılması ilkesine dayanır. Otizmin glüten ve kazeinde bulunan ekzorfinin emilimi ile yakından ilişkili olabileceği ifade edilmektedir. Gluten ve kazein proteinleri sindirim esnasında opioid peptidlerine parçalanır. Proteinler peptitlere parçalanarak bağırsak membranlarından içeri alındıklarında vücutta çeşitli reseptörleri uyarırlar. Bu reseptörlerin uyarılması davranışları etkileyebilmekte ve sürekli olması durumunda otizme yol açabileceği düşünülmektedir. Peptid seviyesi yükseldiğinde büyük bir kısmı boşaltımla atılırken bir kısmı beyin zarından içeri girerek normal aktiviteyi bozabilmektedir.   Birçok çalışma  otizmli bireylerde bağırsak mikrobiyotasının farklı olduğunu bildirmektedir Otizmde gastrointestinal sistem (GİS) problemlerinin sık görüldüğü bu nedenle bağırsak mikrobiyotasıyla bir ilişki olduğu düşünülmektedir. Diyare, konstipasyon, reflü ve kusma, abdominal ağrı ve rahatsızlık, gaz ve kötü kokulu dışkı; otizmde görülebilen GİS semptomlardandır. Otizmli çocuklarda yapılan geniş çaplı bir çalışmada, otizmli çocuklarda sağlıklı kontrol grubuna göre GİS problemlerinin görülme oranının daha fazla olduğu bildirilmiştir. Otizmdeki GİS problemlerinin sosyal, bireysel davranışlardaki problemlerle ilişkili olduğu bilinmektedir. Yine  Otizmli çocuklarda beslenme sorunları besin seçiciliği, gastrointestinal sistem  sorunları, duyusal besin güçlüğü ya da kişisel sorunlardan kaynaklı olabileceği düşünülmektedir. Ayrıca  yemek seçme davranışı büyüme çağındaki otizmli çocuklarda gelişme geriliğine sebep olup birçok  kronik sorunlara da yol açabiliyor.  Yapılan bir çok  çalışmada  otizmli çocuklarda besin tüketim kayıtlarına göre besin çeşitliliğinin az olduğu bulunmuş, bu çocukların genel olarak aynı besinleri tüketmeyi tercih ettikleri  ve yeni besinler ile tanıştırıldığında agresif tutumlar sergiledikleri görülmüştür. Besin seçiciliğinin altında oral alımda olan hassasiyetin neden olabileceği düşünülmektedir Otizmde yetersiz beslenmeden dolayı vitamin mineral eksiklikleri görülmektedir. Ayrıca otizmin semptomlarını önlemek amacıyla beslenme tedavileri (glutensiz diyet, kazeinsiz diyet gibi) vitamin mineral eksikliğine olabilmektedir. Otizmli çocuklarda vitamin, mineral ve yağ asidi eksikliği sık görülmektedir.  Genellikle pantotenik asit, folat, biyotin, B12 vitamini, D vitamini ve E vitamininin tüm kan, serum ve plazma seviyeleri düşüktür. B12, çinko, demir yetersizliğine hem yemek seçiciliği hem de uygulanan diyetler neden Olmaktadır.Metionin sentaz enzimi için önemli olan B12 ve folat beyin gelişim ve fonksiyonlarında kritik rol oynamaktadır, yapılan bir çalışmada  otizmli çocuklarda, sağlıklı kontrol grubuna göre serum B12 ve folat seviyesinin düşük olduğu bildirilmiştir. Beslenme tedavilerinin, otizmde bozulan glutatyon metabolizması üzerine iyileştirici etkisi bulunmaktadır , Yapılan çalışmalarda otizmli bireylerde D vitamini eksikliği görüldüğü bildirilmiştir GİS sistem sorunları, hiperaktivite, sosyal davranışlar ve konuşma bozukluğu gibi semptomlarda D vitamini verilmesi sonucunda semptomlarda  yarı yarıya azalma sağlandığı belirlenmiştir.  Ayrıca D vitamini takviyesinin seratonin seviyesini artırarak da otizmde görülen semptomları azalttığı bildirilmiştir.   Ancak önemli bir nokta vardırn ki;  kazeinsiz diyette kalsiyumdan zengin süt ürünlerinin kullanılmamasından kaynaklı vücutta kalsiyum eksikliğine neden olabilmektedir. Bu nedenle glutensiz ve kazeinsiz diyette vitamin ve mineral takviyesi yapmak yan etkileri azaltmaktadır.     Sonuç olarak; Otizm spektrum bozukluklarında besinlere karşı takıntılı tutum, birçok besin ögesindeeksiklik, GİS semptomlar ve büyüme, gelişmede gerilik yaygın olarak görülmektedir. Hayatlarını etkileyen bu semptomları iyileştirmek amacıyla beslenmeye tedavileri geliştirilmeye çalışılmıştır. Yapılan çalışmalar otizmli bireylerin mikrobiyotalarının sağlıklı bireylerden farklı olduğunu bildirmiştir. En çok uygulanan ve otizimde görülen birçok semptomu azaltan beslenme tedavileri; ketojenik diyet, glutensiz ve kazeinsiz diyettir. Ayrıca vitamin, mineral, probiyotik ve prebiyotik destekleri de tercih edilmektedir. Fakat bu tip diyetlerin uzun süreli uygulanmasının neden olabileceği yan etkiler unutulmamalıdır. En önemlisi otizmde, yeterli ve dengeli beslenme teşvik edilmelidir.           Kaynaklar Al-Farsi, Y. M., Waly, M. I., Deth, R. C., Al-Sharbati, M. M., Al-Shafaee, M., Al- Farsi, O. Ouhtit, A. (2013). Low folate and vitamin B12 nourishment is common in Omani children with newly diagnosed autism. Nutrition, 29(3), 537-541. doi:10.1016/j.nut.2012.09.014   Lobar, S. L. (2016). DSM-V Changes for Autism Spectrum Disorder (ASD): implications for diagnosis, management, and care coordination for children with ASDs. Journal of Pediatric Health Care, 30(4), 359-365. doi: 10.1016/j.pedhc.2015.09.005 Marí-Bauset, S., Llopis-González, A., Zazpe-García, I., Marí-Sanchis, A. ve Morales- Suárez-Varela, M. (2015). Nutritional status of children with Autism Spectrum Disorders (ASDs): a case–control study. Journal of autism and developmental disorders, 45(1), 203-212. doi:10.1007/s10803-014-2205-8 Millward, C., Ferriter, M., Calver, S. ve Connell-Jones, G. (2008). Gluten- and caseinfree diets for autistic spectrum disorder. Cochrane Database Syst Rev(2), Cd003498. doi:10.1002/14651858.CD003498.pub3 Peretti, S., Mariano, M., Mazzocchetti, C., Mazza, M., Pino, M. C., Verrotti Di Pianella, A. Valenti, M. (2018). Diet: the keystone of autism spectrum disorder? Nutritional neuroscience, 1-15. Saad, K., Abdel-Rahman, A. A., Elserogy, Y. M., Al-Atram, A. A., El-Houfey, A. A., Othman, H. A. Abdel-Salam, A. M. (2018). Randomized controlled trial of vitamin D supplementation in children with autism spectrum disorder. J Child Psychol Psychiatry, 59(1), 20-29. doi:10.1111/jcpp.12652   Shattock P, Whiteley P. Biochemical aspects in autism spectrum disorders: updating the opioid-excess theory and presenting new opportunities for biomedical intervention. Expert Opin Ther Targets 2002; 6: 175-183.   Yazgan Y. Turkey and autism. Encyclopedia of Autism Spectrum Disorders. New York: Springer Science+Business Media, 2015. Tuohy, K., Venuti, P., Cuva, S., Furlanello, S., Gasperotti, M., Mancini, A. … Fava,

1. (2015). Chapter 15 - Diet and the Gut Microbiota – How the Gut: Brain Axis

Impacts on Autism. Effects on Human Health and Disease, 225-245. doi:https://doi.org/10.1016/B978-0-12-407825-3.00015-0 T.C. Sağlık Bakanlığı, Tohum Otizm Vakfı. Otizm Tarama Projesi Sonuç Raporu Erişim adresi: https://www.tohumotizm.org.tr/wpcontent/uploads/2018/07/taramaprojesi.pdf Whiteley, P., Haracopos, D., Knivsberg, A. M., Reichelt, K. L., Parlar, S., Jacobsen, J., Shattock, P. (2010). The ScanBrit randomised, controlled, single-blind study of a gluten- and casein-free dietary intervention for children with autism spectrum disorders. Nutr Neurosci, 13(2), 87-100. doi:10.1179/147683010x12611460763922