“Pulmoner hipertansiyon nedir?”, “Pulmoner hipertansiyon neden olur?”, “Pulmoner hipertansiyonun belirtileri nelerdir?”, “Pulmoner hipertansiyon tanısı nasıl konulur?”, “Pulmoner hipertansiyon tedavi teknikleri nelerdir?” Pulmoner hipertansiyona ait merak ettiğimiz tüm soruları Prof. Dr. Mehmet Akbulut yanıtladı.
Pulmoner hipertansiyon nedir?
“Pulmoner hipertansiyon” sağ kalp boşluklarından akciğerlere ya da akciğerlerden sol kalp boşluklarına kan akışını sağlayan damar sisteminde meydana gelen kan basıncı yüksekliğidir. Yaş, cinsiyet, ırk, toplumsal yahut etnik köken ayırmaksızın; her beşerde görülebilir. Global nüfusun yaklaşık %1’ni, 65 yaş sonrası nüfusun ise yaklaşık %10’nu tesiri altına alan pulmoner hipertansiyon; günümüzde hudut tanımayan kıymetli bir global sıhhat sorunu haline gelmiştir. Bilhassa cinsiyet olarak bayanlarda ve deniz düzeyinden 1500 m’den daha yüksek rakımlarda yaşayan toplumlarda, görülme sıklığı daha fazladır. Vaktinde tedavi bahtını yakalayamayan hastalarda beklenen ömür son derece kısa olup; 2-3 yılı geçmez.
Pulmoner hipertansiyon klasik tansiyon aletleri ile ölçümü yapılabilen ve toplumda yüksek tansiyon olarak isimlendirilen sistemik ya da esansiyel hipertansiyonla hiçbir vakit karıştırılmamalıdır. Zira tabiatı gereği pulmoner hipertansiyon son derece kompleks ve ölümcül bir hastalık olup; kesin tanısı yalnızca pulmoner hipertansiyon konusunda deneyimli merkezlerde, hususun uzmanı tabipler tarafından kalp kateterizasyonu (anjiyografik yöntem) ile konulur.
Pulmoner hipertansiyon neden olur?
Pulmoner hipertansiyon genetik geçişli bir hastalık olabileceği üzere; birtakım ilaç ve toksinler (fenfluramin ve deksfenfluramin üzere kilo verme ilaçları ve dasatinib, mitomisin C ve siklofosfamid üzere kemoterapi ilaçları), birtakım romatizmal (bağ dokusu) hastalıklar, kimi doğuştan kalp hastalıkları, siroza ilerleyen birtakım karaciğer hastalıkları, birtakım viral ve paraziter enfeksiyonlar (HIV, tenyalar), sol kalp kaynaklı kimi hastalıklar, birtakım teneffüs yolu hastalıkları, pıhtı ya da pıhtı gibisi (tümörler, vb.) olayların akciğer atardamarlarını uzun periyodik tıkamaları ya da nedensel sistemlerini hala çözemediğimiz birtakım hematolojik, metabolik ve sistemik hastalıklar da pulmoner hipertansiyona neden olabilirler. Bu çevresel ve tıbbi durumlarla birlikte Covid-19 enfeksiyonuna maruziyetinin de yakın gelecekte değerli bir pulmoner hipertansiyon nedeni olabileceği düşünülmektedir.
Pulmoner hipertansiyonun belirtileri nelerdir?
Pulmoner hipertansiyonun en sık ve en dikkat alımlı belirtileri, “nefes darlığı, yorgunluk, çabuk yorulma, çarpıntı, öksürük ile kan tükürme, antrenmanla karında şişkinlik ve bulantı, ödem (kilo artışı), baş dönmesi, bayılma, göğüs ağrısı, ses kısıklığı ve alt teneffüs yolu enfeksiyonları” dır. Bununla birlikte pulmoner hipertansiyonlu hastaların muayenelerinde “dudaklarda ve parmak uçlarında morarma, kalpte üfürüm, kalp seslerinde düzensizlik, boyun damarlarında genişleme, alt karın bölgesinde şişkinlik (asit), parmaklarda çomaklaşma ve bacak – ayaklarda ödem” üzere dikkat cazip bulgulara da rastlanabilir. Lakin bu belirti ve bulguların çabucak hemen tamamı, başta kalp – damar hastalıkları olmak üzere; astım, kronik obstrüktif akciğer hastalığı (KOAH) üzere birçok teneffüs yolu hastalıklarında da görülebilir. Bu durum ise pulmoner hipertansiyonun öteki hastalıklarla hayli sık karıştırılmasına ve teşhiste önemli kabul edilemez gecikmelere yol açmaktadır. Bu yüzden pulmoner hipertansiyonun belirti ve bulgularının başladığı andan, teşhis konulana kadar geçen müddet, en gelişmiş ülkelerde bile 24 aydan daha uzundur. Teşhisteki bu gecikme, doğal olarak tedaviyi de geciktirir ki, maalesef tedavide gecikmenin bedeli son derece ağırdır. Gecikilen her ay için hastaların mevt riski %1.1 oranında giderek artar.
Dolayısıyla pulmoner hipertansiyonu düşündüren belirti ve bulgulardan rastgele birine sahip bireyler, telafisi mümkün olmayan sonuçlarla karşılaşmamak için, vakit kaybetmeden, bilhassa pulmoner hipertansiyon konusunda uzman merkezlere başvurmalıdırlar. Birçok hastalıkta olduğu üzere, pulmoner hipertansiyonda da erken teşhis ve tedavi, hayat kalitesini ve sağ kalım müddetlerini kıymetli ölçüde güzelleştirir.
Pulmoner hipertansiyon tanısı nasıl konulur?
Pulmoner hipertansiyon tanısı, hastalıkla birlikte ortaya çıkan kimi belirti ve bulgulardan kuşkulanmayla başlar. Pulmoner hipertansiyondan kuşkulanma, tanıya götüren yolun birinci ve en kıymetli basamağıdır.
İkinci etapta, ekokardiyografi ve birtakım ön testlerle (kan testleri, göğüs röntgeni, elektrokardiyogram, nükleer tarama, teneffüs işlev testleri, antrenman tolerans testi) pulmoner hipertansiyonun mümkünlük seviyesi belirlenir.
Üçüncü evrede, ekokardiyografi ve ön testler sonucunda pulmoner hipertansiyon mümkünlüğü orta yahut yüksek bulunan hastalara, sağ kalp boşluklarından akciğerlere, akciğerlerden ise sol kalp boşluklarına kan akışını sağlayan dolanım sisteminin (küçük dolaşım) basıncını belirlemek için kalp kateterizasyonu (anjiyografik yöntem) dediğimiz girişimsel süreç yapılır. Sağlıklı insanlarda kalp kateterizasyonu ile ölçülen kalp-akciğer sirkülasyon sistemindeki ortalama kan basıncı yaklaşık 14±3 mmHg’dir. Bu kıymetin 20 mmHg’den büyük olması pulmoner hipertansiyonun varlığını gösterir.
Tanı sonrası, başta kardiyoloji olmak üzere, göğüs hastalıkları, iç hastalıkları (romatoloji, hematoloji, gastroenteroloji, nefroloji, endokrinoloji) kalp-damar cerrahisi, göğüs cerrahisi, genetik, radyoloji, nükleer tıp ve pediatri üzere branşlardan oluşan uzman bir takım tarafından; kalp-akciğer dolanım sisteminde meydana gelen basınç yüksekliğinin yeri (hemodinamik tanımı) ve bu basınç yüksekliğine sebep olan etkenler (klinik sınıflama) belirlenerek; pulmoner hipertansiyonun hemodinamik ve klinik sınıflaması yapılır. Ardından ise hastaların sahip oldukları pulmoner hipertansiyonun hemodinamik ve klinik sınıflamasına has tedavi stratejileri belirlenir.
Pulmoner hipertansiyon tedavi yolları nelerdir?
Pulmoner hipertansiyonlu hastaların hayat kalitesini ve hayatta kalma müddetlerini değerli ölçüde uygunlaştıran hastalığa mahsus pek çok ilaç vardır. Bununla birlikte cerrahi, balon pulmoner anjiyoplasti, denervasyon ve kök hücre üzere tedavi seçenekleri de günümüzde son derece revaçta olan sistemlerdir. Bilhassa akciğer damarlarının pıhtılarla tıkanması (kronik tromboembolik olaylar) sonucunda gelişen pulmoner hipertansiyon formunda (4.Grup), endarterektomi dediğimiz cerrahi prosedür ile balon pulmoner anjiyoplasti birçok hastada kür sağlayacak niteliktedir. Lakin tüm uğraşlara karşın bazen hedeflenen hemodinamik sonuçlara (istenilen seviyede iyileşmeye) ulaşılmayabilir. Bu türlü durumlarda ise yegâne deva “akciğer ve/veya akciğer-kalp nakli”dir. Lakin organ tedarikinde yaşanan meşakkatler, hastaların bu son ve tahminen de en değerli tedavi bahtından yoksun kalmalarına neden olmaktadır. Münasebetiyle organ bağışı konusunda, toplumsal bilinçlendirme ve özendirmenin yanında kesinlikle gerçekçi ve kalıcı siyasetler geliştirilmelidir.
Bu içerik Türk Kardiyoloji Derneği- Pulmoner Vasküler ve Erişkin Doğumsal Kalp Hastalıkları Çalışma Kümesi Lideri T.C. Fırat Üniversitesi, Kardiyopulmoner Araştırma ve Uygulama Merkezi Müdürü Prof. Dr. Mehmet Akbulut tarafından kaleme alınmıştır.