narsist sizin kendisini oburlarının yanında gururlandırmanızı sever, onu uygun hissettirmenizi sever, onu maddi yahut manevi olarak desteklemenizi sever, sizin üzere birine sahip olma fikrini sever, ona sağladıklarınızı sever. Pekala, bu türlü bir duruma gerçek sevgi denebilir mi?
Narsisizmi son yıllarda çok fazla duymaya başladık. Çağın gelişimiyle birlikte arttı mı yoksa biz mi bilir olduk?
Çağın gelişimiyle birlikte daha çok şizoid kişilik bozukluklarında bir artış kelam konusu. Biraz da saklı narsisistik yapıda artış var. Şizoid yapılar toplumsal etkileşim açısından daha fazla risk oluşturuyor lakin onlar kendini saklayan kümeler oldukları için onları çok konuşmuyoruz. Narsisistik yapılar daha çok öne çıkıyor, konuşulur oluyor.
Erken çocukluk, bebeklik periyodunda bebek olağan gelişim sürecine bağlı olarak kendi zihni ile yetişkinin zihnini ayrıştıramaz. Tek zihinlilik vardır. Dünyayı da kendi aklı yönettiğini sanır. Burada dünyanın sonlarının yavaş yavaş tanıtılması gerekiyor. Yani o merak vaktinde hem ilginin yaratılması hem de dünyanın onun hayal ettiği üzere olmadığının, diğerlerinin ve diğer gerçeklerin olduğunun anlatılması, tanıtılması ve yavaş yavaş hayal kırıklıklarına karşı tolerans geliştirilmesi gerekiyor.
Yani “ne istediyse aldık”, “ne istediyse yaptık” çok âlâ bir şey değildir, narsisistik yapıya teşvik eder. Natürel sağlıklı narsistik gereksinimlerimiz da var; talep etme, görünür olma üzere. Bunların da muhakkak seviyede desteklenmesi gerekiyor. Bunlar büsbütün men edilir, kırılır ve cezalandırılırsa orada da saklı narsistik dediğimiz yapılar oluşuyor.
Değersizlik Hissi
Narsisizm erken çocukluk periyodunda tohumları atılan bir şey…Kişilik bozuklukları 2-2,5 yaşları ortasında başlar, 3-4 yaşlarına kadar yapı taşları atılmıştır. Sonraki gelişim sürecindeki bağlar, tavırlar, ömür biçimi onun daha esnek, daha olgun, daha ilkel, daha patolojik olup olmama düzeylerini belirliyor.
Birçok aile çocuklarını kendi olamadıkları, hayal ettikleri şeye yönlendirir. Mükemmel olsun, hiçbir mahzuru olmasın isterler. “En hoş benim çocuğum”, “en başarılı benim çocuğum olacak” üzere şeylerin çocuğa yansıtılması aslında çocuğa şu iletisi veriyor; ‘güzel değilsen değersizsin, en çalışkan değilsen ehemmiyetin yok’. Meğer herkesin öbür hoşlukları var. Âlâ bir okulda okursan güzel bir eğitim alırsın lakin insan olarak senin değerinle ilgili hiçbir şeyi tanımlamaz. Bilhassa bizim toplumumuzda insani bedelimiz performans ve muvaffakiyet üzerinden tanımlanıyor.
Yani bu çocuklara ‘başarılı, güzel’ denerek yeterli bir şey yapılmıyor, ona sahip olmadıkları noktada değersizlik öğretiliyor. Münasebetiyle narsistik yapılar da daima kendi içlerinde bu değersizliği hissetmeme uğraşı veriyorlar. Onun için de o kadar agresif, saldırgan, talepkâr oluyorlar. Bunun için güç peşinde koşuyorlar. Bir şeyi alacak, bir bahiste kendini âlâ hissedecek ki içindeki değersizlik hissine düşmesin.
Değersizlik ve onaylanmamaya, kabul görmemeye ve birinden daha altta olmaya karşı duyduğu kırılganlık.
“Narsistler Keyifli Değildir”
“Güç zehirler” kelamından hareketle yaptığımız iş, olduğumuz şey örneğin star, müzisyen, siyasetçi, yönetici olmanın narsisizmin gelişmesinde nasıl bir tesiri var?
O şahıslar bu iş süreçlerinin içinde oldukları için narsisizmleri gelişmez ve artmaz lakin narsistik yapıları patolojik unsurdaysa bu türlü güçlere eriştiklerinde şişerler ve istikrarları şaşar. Daima daha birçoklarına muhtaçlık duydukları için onlara yetmez, yetmedikçe saldırganlaşırlar. İçlerindeki tatminsizliği deneyimlemek zorunda kaldıkları için agresif bir hale gelirler. Narsisistik yapılar çok keyifli, keyfi yerinde üzere görünür lakin o denli değillerdir.
Neden?
Çünkü her an bir şeyi almak, kullanmak, daha âlâ, daha çok yapmaları gerekir. Bu çok yıpratıcı bir şey. Kendilerine bu da bana kâfi, şükür diyemezler.
“Dünyayı Kendi Zihinleri Üzere Algılarlar”
Diğer Beşerlerle Nasıl Münasebet Kurarlar?
Bir sefer dünyayı kendi zihinleri üzere algılarlar. Yani “ben bir şey düşünüyor, beğeniyorsam doğrusu o” diye düşünürler. Narsistler için “manipülatiftir, palavra söyler” denir halbuki narsistler palavra söylemez. Planlı ve çıkarcı istikamette kullanırlar lakin doğrusunun o denli olduğuna inanırlar. Tek doğrunun kendi inandıkları olduğunu düşünürler. Kendi sevdiği yemeğin dışında eşi, sevgilisi diğer bir yemek seviyorsa hayal kırıklığına uğrarlar. Ötekinin öteki zevkleri, öbür ülkü ve yönelimleri olduğunu algılamıyorlar. Şayet algılarlarsa o vakit bende bir kusur var diye düşünüyorlar. Zira narsisistik yapı öteki ile tek zihin, tek vücut olma gereksinimi ile var olur. ‘Ben yeterliyim sen iyisin’, ya da ‘sen beni âlâ hissettir’ gibi… Onu gören, onaylayan biri yoksa narsisistik yapı yoktur. Bomboştur. O yüzden onu gören ötekilerine muhtaçlık duyar.
Bir insanın narsist olduğunu ya da kendimizin narsist olup olmadığımızı nasıl anlayacağız?
Kendimizde olduğunu anlamak çok sıkıntı. Biraz evvel palavra söylemez o denli olduğundan emindir hasebiyle o kendisinin bir sorunu olduğunun farkında olmaz. Bunu anlatmaya çalıştığınızda da kırılır. Onu beğenmediğiniz, kusur bulduğunuzu, ona saldırdığınızı düşünür. Lakin narsisistik yapının da düzeyleri var. Ona ulaşmanın, sözünüzü geçirmenin tek yolu aynalama dediğimiz tekniktir. Evvel onun dediği şeyi onun lisanından istediği üzere söyleyip “çok hoş bir şey yapıyorsunuz ancak şurada şöyle bir şey koyabilir miyiz” diye söylerseniz sizi duyar. Birinci baştan “bunu şöyle yapalım mı” dediğinizde sizi duymaz ve bunu bir taarruz üzere görür.
“Zayıf Görünmemek Gerekir”
Narsistik yapılar size çok makus, berbat hissettirir. Lakin şunu bilmek gerekiyor; bu his onun hissi. Bu histen kurtulmak için bunu size atarlar. Bunu sahiplenmeyecek kapasiteleri geliştirmek, “bu benimle ilgili bir şey değil” demek gerekiyor. Daima maruz kaldığınızda bunu yönetmek sıkıntı olabilir. Bir de zayıf görünmemek gerekir. Zayıf göründüğünüz vakit size saldırırlar. Gerektiğinde onları kırabileceğinizi bildiklerinde çizgiyi aşmıyorlar.
Bir narsistle yaşadığınız bağlantıda, kendinizi sık sık nitekim sevilip sevilmediğinizi sorgularken bulabilirsiniz. Narsist sizi bir an için göklere çıkartırken, bir an sonra kendinizi en aşağılık insan olarak görmenizi sağlayabilir. İlgi müddetince de, “Kimse beni onun kadar sevemez.” ile “Onun gözünde asla kâfi değilim.” niyetleri ortasında gidip gelirsiniz. Narsistik münasebet döngüsünde, “idealize etme evresi” ve “değersizleştirme evresi”, biri bağlantıyı sonlandırana kadar, bitmek bitmez bir biçimde devam eder.
İdealize etme evresi, bir nevi narsistin manipülasyonlarına ve değersizleştirmelerine hazırlık evresi üzeredir. Vakit geçtikçe ilginin seyri değişip, birinci başlardaki ilgili ve sevgi dolu insanın yerine acımasız ve kibirli ikizi geçtiğinde, birçok insan hala başlardaki kişiyi düşünerek, durumu olağanlaştırmaya çalışır. Narsistin berbat yanlarını başınızda olağanlaştırmaya çalışırken, kendi kendinize aşağıdaki cümleleri kurabilirsiniz:
“Onun ne kadar güzel bir insan olduğunu biliyorum, şu an yalnızca berbat bir süreçten geçiyor olmalı.”
“Birçok sıkıntı anımda yanımda oldu, bunları göz gerisi edemem.”
“Beni ne kadar sevdiğini gördüm, şu ortalar başı dolu olmalı.”
Peki, narsistin idealize etmesi yalnızca sizi ağına düşürmek için bir oyun muydu yoksa başlarda nitekim de sizi sevmiş miydi?
Duygusal açıdan sağlıklı bireyler; bir beşerde hem güzel, hem de makûs özelliklerin tıpkı anda barınabileceğinin doğal olarak farkındadırlar. Bu nedenle, örneğin sevdikleri bir insan bir kusur yaptığında, bu durum o kişiyi gözlerinde alçaltmaz yahut eksiltmez. Öte yandan bölünme yaşayan beşerler; daha siyah-beyaz bir düşünme haline sahiptir, onlar için beşerler ya ülkü ya da kıymetsizdir. Bir insanın âlâ ve kötüyü bir ortada barındıran karmaşık bir yapısı olduğunu içselleştiremezler. Elbette her insan vakit zaman, bilhassa de gerilimli vakitlerde, siyah-beyaz biçiminde düşünme eğilimi gösterebilir. Lakin kimi beşerler için bu düşünme biçimi yerleşiktir.
Narsist başlarda sahiden de sizi sevmiş midir ?
Eğer hayatınızdaki kişi; antisosyal kişilik bozukluğuna sahip (psikopat yahut sosyopat) yahut bir malignant narsist değil de yalnızca narsistik kişilik bozukluğuna sahip biri ise, sizi birinci tanımaya başladığı idealize etme evresinde sahiden de samimi birtakım hisler hissetmiş olabilir. Fakat hissedilen bu hisler tam olarak size karşı değil, sizin onların başındaki ülkü versiyonunuza karşıdır.
Narsistler ilgi odağı olmaya, sevilmeye ve onay görmeye bağımlılık derecesinde bir muhtaçlık duyarlar. Bu gereksinimlerini gidermek için de etraflarında kendilerini şartsız sevecek, onaylayacak, kendilerine ilgi gösterip, onların tüm gereksinimlerini karşılayacak, bir bakıma kendilerinin uzantısı olacak beşerler bulundurmak isterler. Elhasıl kendi muhtaçlıklarını her daim karşılayabileceğini düşündükleri insanların gerçekçi olmayan fantezilerine karşı ağır hisler hissedebilirler. Sonrasında ise siz idealize edilmenin verdiği sarhoşlukla, kendinizi bulutlarda hissederken, o ise bir noktada sizin “mükemmel” olmadığınızı ve onların bitmek bilmez muhtaçlıklarını gereğince karşılayamayacağınızı fark eder ve değersizleştirme evresi başlar.
Sonuç olarak; narsist sizin kendisini oburlarının yanında gururlandırmanızı sever, onu uygun hissettirmenizi sever, onu maddi yahut manevi olarak desteklemenizi sever, sizin üzere birine sahip olma fikrini sever, ona sağladıklarınızı sever. Pekala, bu türlü bir duruma gerçek sevgi denebilir mi?
Ama Çok Gerçek Hissettiriyordu?
İnsanlar idealize edildiklerinde, kendilerini sahiden çok yeterli hissedebilirler. Hele ki kimi özgüven ve öz sevgi eksiklikleri de varsa, idealize edilme evresini gerçek sevgi üzere yorumlama yanılgısına düşmeleri çok da güç değildir. Birçok insan hislerdeki yoğunlukla, derinliği karıştırma yanılgısına düşer. Münasebetiyle ağır bir aşk bombardımanı altında kaldığınızda, bunu gerçek sevgi olarak yorumlayabilirsiniz. Halbuki hislerin ağır olması, gerçek olduğu manasına gelmez. Gerçek sevgi, kademe kademe kurulur ve anlık ağır hislerin bilakis çok daha kalıcıdır.
Peki, Her Şey Palavra mıydı?
Hayatınızdaki insanın sizi istediğiniz ve muhtaçlık duyduğunuz formda sevmediğini ve sevemeyeceğini fark etmek çok acı verici olabilir. Bu farkındalığı yaşadığınızda, tahminen de bu kişiyi mutlu etmek için yıllarınızı vermiş olarak bulmuşsunuzdur kendinizi. Lakin bilmeniz gerek ki, bir narsistin sizi şartsız bir sevgiyle sevemeyecek olması, sizin sevilmez biri olduğunuz manasına gelmiyor. Şahsî algılamamaya çalışın. Narsistlerin kendilerine olan sevgisi bile kendilerini idealize etmelerine dayanmaktadır. Kendilerini oldukları üzere sevip, kabul edemezler. Fakat kendilerinin zihinlerindeki daha üst bir versiyonunu kabullenebilirler, kendilerini özel görmeleri bundandır. Kendini bile tam manasıyla sevip, kabullenemeyen biri, sizi nasıl sevebilir ki?
Narsistler kelam konusu olduğunda büyüklenmeciliği sürdürmede öne çıkan iki değerli strateji vardır: Hayranlık stratejisi ve rekabet stratejisi. Hayranlık stratejisi narsisizmin birçok olumlu tarafını kapsarken, rekabet stratejisi olumsuz istikametlerini kapsar. Örneğin hayranlık stratejisini kullanan bir narsistin itimat veren ve alımlı biri olduğu düşünülebilir, rekabet stratejisini kullanan bir narsisist ise saldırgan, diğerlerini değersizleştiren ve düşmanca yaklaşan olumsuz reaksiyonlar verebilir.
Ayrıca, narsistler, başka beşerlerle uygun geçinmekten çok başkalarından önde olmakla ilgilenirler. Bu nedenle toplumsal niteliklere (ilgi, sıcaklık, yakınlık vb.) kıyasla ferdî niteliklere (güç, görünüm, dışa dönüklük, zeka svb.) öncelik verirler.
Narsisistler Kendilerini Nasıl Görür?
Narsistlerin, kişiliklerine, narsistik eğilimlerine ve oburlarının onları nasıl gördüklerine dair bilgilerinin karışık olduğu söylenebilir.
Narsistlerin ferdi özellikleriyle ilgili kendileriyle ilgili algıları çok olumlu olma eğilimindedir. Pek çok insan kendini muhakkak bir seviyede yüceltebilir ancak narsistlerin, narsist olmayan bireylere kıyasla bunu daha fazla yaptığı gözlemlenmiştir.
Narsistler toplumsal özellikler (uyumluluk, vicdanlılık ve ahlak) konusunda ise, farklı bir formda, düzgün olmadıklarının farkındadırlar ve diğerlerini önemsemeyle ilgili özellikler konusunda başkalarından daha âlâ olduklarını düşünmemektedirler. Narsistlerin toplumsal özellikleriyle ilgili kendi görüşleri, başkalarının onlara ait görüşleriyle uyuşmaktadır.
Kişilere hangi davranışların yüksek toplumsal statü kazandıracağının sorulduğu bir çalışmada, ortalama karşılıklar muteber, kendine güvenen, şirin, zeki ve oburlarının güçlü yanlarını geliştirmektir. Fakat narsist bireylerin bu soruya verdikleri yanıtlar şunları içerir: oburlarının zayıflıklarına vurgu, çekicilik, baskın, rekabetçi ve kibirli. Narsistler, kendilerinin olumsuz tarafları hakkında bilgi sahibiymiş üzere dursa bile, bu içgörü gerçek bir anlayışı yansıtmayabilir.
Narsistler neden değişmezler?
Narsistlerin davranışlarını sürdürmesi ve değişmemelerinde savunma düzenekleri rol oynamaktadır.
Narsistler muvaffakiyet kelam konusu olduğunda bunu kişisel bir muvaffakiyet olarak görme eğilimindedirler, lakin başarısızlık kelam konusu olduğunda durumsal faktörleri suçlarlar. Narsistler olumsuz geribildirim aldıklarında, değerlendiriciyi ya da kıymetlendirme prosedürünü sorgularlar ve başarısızlıkları için diğerlerini suçlarlar. Bu nedenle, birtakım beşerler, narsistlerin düşmanlıklarıyla yüzleşmekten korktukları için daha az geri bildirimde bulunabilirler. Narsistler direkt geri bildirim aldıklarında ise, söylenenleri istedikleri halde filtrelerler ve büyüklüklerini bu biçimde muhafazaya çalışırlar.
Ayrıca, narsistler kendilerini insanların onları gördüklerinden daha da narsist olarak görmektedirler. Fakat, narsisizme paha verdikleri düşünüldüğünde, bunun narsistlerin kendilerini yüceltmelerinin bir yolu olabileceği düşünülmektedir.