Bir çöp adamla başlayan devrim: Tarihteki ilk çizgi film Fantasmagorie

Bugün milyarlarca dolarlık bir sektöre dönüşen animasyonun kökeni, 20. yüzyılın başlarında, sadece birkaç dakikalık kısa bir filme dayanıyor. Fransız karikatürist ve animatör Émile Cohl tarafından 1908 yılında yapılan Fantasmagorie, modern anlamda çizgi film tarihinin en önemli dönüm noktalarından biri olarak kabul edilir. Hem kullanılan teknik hem de anlatım biçimiyle çizgi film sanatının temellerini atan bu kısa film, animasyon dünyasında gerçek bir devrim yarattı.

FANTASMAGORİE NEDİR?

Fantasmagorie, 1 Ağustos 1908’de Paris’te seyirciyle buluştu. Yaklaşık 1 dakika 20 saniye süren film, tamamen elde çizilmiş binlerce kareden oluşuyordu. Filmde, bir çöp adam karakterinin başına gelen sürreal, rüya gibi olaylar anlatılır. Nesneler ve figürler bir anda kaybolur, değişir ya da başka bir şeye dönüşür. Hikâyeden çok, hayal gücünü ve sürekli dönüşen şekilleri merkeze alan bu yapı, seyirciye gerçeküstü bir deneyim sunar.

NEDEN ÖNEMLİ?

Fantasmagorie’nin “tarihteki ilk çizgi film” olarak anılmasının sebebi; başlangıcından sonuna kadar tamamı elde çizilmiş, senaryosu ve kurgusu olan ilk animasyon film olmasıdır.

Daha önce de Blackton’un 1906 tarihli Humorous Phases of Funny Faces filmi vardı. Ancak bu film, kara tahtaya çizilen ve stop-motion tekniğiyle silinip yeniden çizilen basit figürlerden oluşuyordu.

Fantasmagorie ise ilk kez beyaz bir fon üzerinde, tamamen siyah çizgilerle yaratılmış, birbirine bağlanan bir hikâye akışı sunan bir yapım olarak öne çıktı.

Bu özellikleriyle Fantasmagorie, bugünkü anlamda “çizgi film” tanımına uyan ilk film kabul edilir.

YAPIM SÜRECİ VE TEKNİK AYRINTILAR

Émile Cohl, Fantasmagorie’yi hazırlamak için yaklaşık 700 çizim yaptı. Bu çizimler, pozitif filmde siyah çizgiler hâlinde görünmesi için siyah bir kağıda beyaz çizilerek negatif olarak çekildi. Böylece filmde beyaz fon üzerinde kara çizgiler belirdi.

Filmde çöp adamın etrafındaki şekiller sürekli dönüşerek izleyiciye fantastik bir deneyim sunar. Örneğin; bir şişe aniden bir çiçeğe, çiçek ise bir filin hortumuna dönüşebilir. Bu değişimler, animasyon sanatının özgürlüğünü ve hayal gücünün sınır tanımadığını gösterir.

FİLMDEKİ KONU VE TARZ

Fantasmagorie’de klasik anlamda bir hikâye yoktur. Çöp adam karakteri, sahnede farklı nesnelerle etkileşir, sahneler birbirine akıcı şekilde bağlanır. Nesneler yok olur, yeniden belirir, dönüşür. Bu akışkanlık, hem seyirciyi şaşırtır hem de bir “rüya mantığı” yaratır.

Filmde karikatürist elinin zaman zaman sahneye girerek karakterleri ve nesneleri çizdiği ya da değiştirdiği de görülür. Bu, hem dönemin izleyicisine teknik bir gösteri sunar hem de çizgi filmin “çizildiğini” hatırlatan meta bir anlatı unsurudur.