Plasebo etkisini pek çoğumuz duymuşuzdur. Düşüncenin ve inanmanın gücünü kanıtlayan bu psikolojik etki, bilinçli ya da bilinçsiz şekilde hayatımıza önemli ölçüde tesir ediyor. Yapılan bilimsel araştırmalar gösteriyor ki; plasebo etkisiyle yani inanmanın gücüyle iyileşebilmek mümkün. Peki plasebo hakkında yapılan araştırmalar nelerdir? Plasebo nasıl çalışır? Ne işe yarar? Tüm bu soruların cevabını, yazımızda sizler için derledik.
Plasebo etkisi, içerisinde etken madde olmayan ilaçların hastayı iyileştirebileceğine inanılan bir kavramdır. Farmakolojik olarak etkisi bulunmayan bir ilacın, hastayı telkin yoluyla iyileştirme yöntemi de diyebiliriz.
Latince kökenli olan plasebo kelimesi, anlam olarak ‘hoşnut olacağım’ demektir. Kelime kökeni 14.yüzyıla dayanıyor. İlk olarak ortaya çıkma hikayesi de bir hayli ilginç!
Hristiyan cenazelerinde yas tutsunlar diye para ile tutulan ağıtçılar, “Placebo Domino in regione vivorum” yani “Yaşayanlar aleminde, Tanrı’yı hoşnut edeceğim” diye ağlarlarmış. Aile üyelerinin yerine geçen ve ölen kişinin ruhunu “hoşnut tutma” görevini üstlenen ağıtçılara, “Placebo” adı verilmiş.
Bilim dünyası, bir süre sonra bu kelimeyi literatürde “ilaç yerini tutan yöntemler” şeklinde kullanmış. 18. yüzyılda ise, Quincy Tıp Sözlüğü’ne giren kelime; “hastayı iyileştirmekten çok hastayı memnun etmek amacıyla kullanılan ilaç” olarak tanımlanmış.
Tarih boyunca bilim insanları tarafından araştırılan ancak etkisinden tam olarak emin olunamayan placebo, eski zamanlarda şamanların ve şifacıların kullandığı bir yöntem olarak da karşımıza çıkıyor.
Placebo etkisi, modern tıp tarihinde kabul görmeden önce de, özellikle ağrı tedavilerinde olumlu sonuçlar vermiş ve yüzlerce örnek literatüre girmiş. Günümüze kadar gelen örnekler arasında en dikkat çeken çalışma ise, Amerikalı anestezi uzmanı olan Henry Beecher’ın askerlere uyguladığı yöntemdir.
İkinci Dünya Savaşı sırasında bölgede cerrahlık yapan Beecher, morfin stokları tükendiği için yaralı askerlere, tuzlu su enjeksiyonları yapmıştır. Ancak uygulanan yöntem hastalara söylenmemiştir. Morfin aldığını zanneden askerlerin, bir süre sonra şaşırtıcı şekilde ağrılarının azaldığı görülmüştür.
Başka bir örnek ise, bazı hekimlerin anestezi ilacı olmadığında hastalara damarlarından su verip, ameliyatları başarıyla sonuçlandırması ve hastaların anestezi fikrine ikna olmaları sağlanmıştır. Buna yakın örneklerin yüzlercesi mevcut. Yine ağrı çeken hastalara ilaç yerine şeker tabletleri verilerek, hastaların ağrılarının azaldığı ya da tamamen yok olduğu gözlemlenmiştir.
Bilimsel araştırmalar ve yapılan deneylerle “plasebo etkisi”ni kanıtlayan, mucize diyebileceğiniz örnekleri sizler için sıraladık.
Anestezi uzmanı Henry Beecher’in yaptığı çalışmada, kalp ameliyatı olan iki gruptan biri gerçekten ameliyat edilirken diğer gruba kesi ve dikiş ile ameliyat görüntüsü verilmiştir. Ortaya çıkan sonuç ise, hayret uyandıracak nitelikte… Kalp ameliyatı olan ve olmayan grup arasındaki iyileşmenin, neredeyse birbirine yakın oranlarda olduğu saptanmıştır. Bu çalışmada ortaya çıkan sonuç, inancın gücünün beden ve zihin üzerindeki etkisinin öneminin büyüklüğünü kanıtlar niteliktedir.
Michigan Üniversitesi`nin yaptığı araştırmaya göre, plasebo etkisinin beynin doğal ağrı kesici işlevini gören endorfinlerle bağlantılı olduğu saptanmıştır. Ağrı kesici beklentisi, beynin ağrı kesme sistemini aktif hale getirmektedir. Böylece hastada oluşan iyileşme algısı, olumlu sonuçlar vermektedir.
Harvard Üniversitesi’nin çalışmaları, plasebo etkisinin insanlar üzerinde %80 etkili olduğunu söylüyor. Depresyon hastalarına, antidepresan olduğu söylenerek verilen ilaç görünümlü şekerlerin şikâyetleri % 32 ila %80 oranında azalttığı ve iyileşme olduğu gözlemlenmiştir.
Adelphi Üniversitesi’nde yapılan deneye göre, depresyon tanısı konmuş 165 hasta üzerinde 16 hafta süre ile plasebo etkisi araştırılmıştır. Sonuç olarak, ilaç tedavisi % 31, psikoterapi %28, plasebo ise % 24 oranında çıkmıştır. Yapılan araştırmalar, insan bedeninin kendi kendini tedavi edebilecek güçte olduğunu ortaya koymuştur. Tedavi oranlarının birbirine bu kadar yakın çıkması, bu görüşü desteklemektedir.
Turin Üniversitesi’nde Fabrio Benedetti’nin çalışmalarında, ameliyattan sonra kaygı duyan hastalara sakinleştirici ilaç verildi. İlacın etkisi hakkında bilgi verilen hastaların kaygıları yüksek oranda azalırken, ilaç hakkında açıklama yapılmayan hastalarda hiçbir etki oluşmadığı görüldü. Tedavileri kesilen, ancak bundan bilgisi olmayan hastaların stres seviyesinde değişiklik olmazken, tedavileri bilgileri dahilinde kesilen hastaların kaygı düzeyinin 4-8 saat sonunda yeniden arttığı gözlemlendi.
Pennsylvania Üniversitesi’nde yapılan araştırmalar, plasebo’nun çocuklar üzerinde de etkili olduğunu söylüyor. Pediatri uzmanı Ian Paul’un ekibi’nin deneyine göre, gece öksürüğünden rahatsız olan 2 ay- 4 yaş aralığındaki 120 çocuğa tedavi uygulandı. Üç gruba ayrılan çocuklardan; 40 çocuk hiçbir ilaç kullanmazken, 40 çocuk agave şurubu içti. Diğer gruptaki 40 çocuk ise, placebo aldı. Agave şurubu ve placebo içen çocuklarda açıkça bir iyileşme görüldü. Hiçbir tedavi uygulanmayan çocuklara göre öksürükleri azaldı, uyku kaliteleri de arttı. Sonuç olarak, çocuklarda da aynı iyileştirici mekanizmanın plasebo ile çalıştığını söylemek mümkün.
Oregan Üniversitesi’ndeki çalışmalarda, sağlık durumu iyi olan iki yaşlı grubu seçildi. İki hafta boyunca izlenen gruplardan ilkinde yer alanlar, her gün, düşünsel becerilerini artırdığını düşündükleri birer hap aldılar. İkinci gruptakilere ise, hiçbir tedavi uygulanmadı. İki hafta sonra, iki gruba yapılan hafıza testinin sonuçları, plasebonun her yaştan insanı etkilediğinin kanıtı niteliğinde… Sonuçlara göre, birinci gruptakilerin dikkat, kelimeleri hatırlama gibi bilişsel davranışlarında önemli ölçüde ilerleme olduğu kaydedildi.
Yapılan bilimsel araştırmalara göre, plasebo etkisi bitki ve hayvanlarda da görülmektedir.