Oluşumlarına nazaran sarsıntılar tektonik, volkanik ve çöküntü olmak üzere üç kategoriye ayrılıyor, tektonik sarsıntılar, şiddet ve büyüklük bakımından en yıkıcı zelzele çeşidi olarak öne çıkıyor. Dünya tarihindeki en şiddetli 10 zelzele, Güney Amerika ve …
Oluşumlarına nazaran zelzeleler tektonik, volkanik ve çöküntü olmak üzere üç kategoriye ayrılıyor, tektonik sarsıntılar, şiddet ve büyüklük bakımından en yıkıcı zelzele çeşidi olarak öne çıkıyor.
Dünya tarihindeki en şiddetli 10 zelzele, Güney Amerika ve Asya-Pasifik ülkelerinde yaşandı. “Ateş çemberi” olarak isimlendirilen Pasifik Sarsıntı Nesli, dünyadaki tüm zelzelelerin yüzde 90’ına, büyük zelzelelerin ise yaklaşık yüzde 80’ine tanıklık ediyor.
Dünyadaki en ağır tektonik zelzele jenerasyonunu, Pasifik Sarsıntı Jenerasyonu oluşturuyor.
En uzun vadeli zelzelede 230 bin kişi hayatını kaybetti
Bugüne kadar kaydedilen en uzun müddetli zelzele, Endonezya’da Sumatra’da 26 Aralık 2004’te meydana geldi. 9,1 büyüklüğündeki zelzelede 230 bin kişi hayatını kaybetti. Sarsıntı, 8,3 ile 10 dakika ortası sürdü.
Bir milyondan fazla kişi evsiz kaldı
Deprem sonucu oluşan metrelerce yükseklikteki dev dalgalar, Endonezya’nın yanı sıra Asya’nın kuzeyi ve Afrika’nın doğusunda 14 ülkeyi etkiledi. En çok vefata yol açan doğal afetlerden biri kabul edilen felakette sarsıntı ve tsunami nedeniyle 1 milyon 700 bin kişi evsiz kaldı.
Türkiye’de yaşanan depremler
Dünyanın faal zelzele nesillerinden Alp-Himalaya Jenerasyonu üzerinde yer alan Türkiye’de de yıkıcı sarsıntılar yaşandı. Bunlardan en şiddetlisi, 26 Aralık 1939’da Erzincan’da meydana geldi. 7,8 büyüklüğündeki zelzelede 33 bin kişi hayatını yitirdi. Yerin 20 kilometre derinliğinde meydana gelen ve 52 saniye süren sarsıntıda okul, hastane üzere kamu binaları da dahil 100 binden fazla yapı yerle bir oldu.
Türkiye’deki bir başka yıkıcı büyük zelzele, 17 Ağustos 1999’da yaşandı. Merkez üssü Kocaeli’nin Gölcük ilçesi olan, ülkenin kuzeybatısında tesirli olan 7,4 büyüklüğündeki Marmara zelzelesi, bilhassa İstanbul, Kocaeli, Sakarya, Yalova kentlerinde büyük yıkımlara yol açtı.
Depremde 17 binden fazla insan hayatını kaybederken 500 bin kişi evsiz kaldı.
Türkiye, Erzincan zelzelesinden bu yana en büyük felaketi yaşıyor
Kahramanmaraş merkezli 6 Şubat’ta meydana gelen 7,7 ve 7,6 büyüklüğündeki iki zelzele, 11 ili etkiledi. Son belirlemelere nazaran 45 bin 89 kişi hayatını kaybetti.
Depremler, Mısır, Lübnan, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti (KKTC), Güney Kıbrıs Rum İdaresi (GKRY), Suriye ve Irak’ta da güçlü halde hissedildi. Kahramanmaraş merkezli sarsıntıların akabinde Hatay’da da 20 Şubat’ta 6,4 ve 5,8 büyüklüğünde sarsıntılar meydana geldi. Malatya’da da 27 Şubat’ta 5,6 büyüklüğünde artçı zelzele oldu.
Son açıklamalara nazaran zelzelenin akabinde toplam 11 bin 20 artçı sarsıntı meydana geldi.
Depremlerin etkilediği kentlerde yaklaşık 50 bin kişi hayatını kaybederken çok sayıda bina yıkıldı.
Japonya’da sarsıntı, tsunami ve nükleer sızıntı
Japonya’nın Tohoku bölgesinde 11 Mart 2011’de 9 büyüklüğünde sarsıntı oldu. Okyanus tabanında 1 kilometrelik kırık oluşturan sarsıntının akabinde ülkenin kuzeydoğu kıyılarında tsunami yaşandı. Zelzele ve sonrasındaki tsunami sonucu 19 bin kişi hayatını kaybetti. Fukuşima Nükleer Santrali’nde sızıntı meydana geldi.
Endonezya’nın Sulawesi Adası’nı 2018’de vuran 7,5 büyüklüğündeki sarsıntı ve akabinde tsunami, son yıllarda yaşanan en büyük felaketlerden biri olarak tarihe geçti. Yaşanan sarsıntı ve tsunami, 4 bin 300’den fazla kişinin vefatına neden oldu.
Dünya tarihindeki en şiddetli zelzelesi: 9,5
Dünya tarihindeki en şiddetli sarsıntı, 22 Mayıs 1960’ta Şili’de yaşandı. Yaklaşık 1000 kilometrelik alanda hissedilen 9,5 büyüklüğündeki zelzele sonucu 1655 kişi hayatını kaybetti, 3 bin kişi yaralandı, 2 milyon kişi evsiz kaldı.
Ülkede 550 milyon dolarlık hasara yol açan zelzele sonucu oluşan tsunami, 10 bin kilometrelik alana yayılarak Hawaii, Japonya ve Filipinler’e kadar ulaştı. Dev dalgalar nedeniyle Hawaii’de 61, Japonya’da 138, Filipinler’de 32 kişi ömrünü yitirdi.
Dünyadaki şiddetli depremler
- En şiddetli ikinci zelzele olarak kayıtlara geçen Alaska zelzelesi, 28 Mart 1964’te meydana geldi. Üç dakika süren 9,2 büyüklüğündeki sarsıntı, tsunamiyi tetikledi. Sarsıntı ve akabinde oluşan dev dalgalar, 128 kişinin hayatını kaybetmesine sebep olurken yaklaşık 310 milyon dolarlık hasara yol açtı.
- Endonezya’nın kuzeybatısında bulunan Sumatra Adası’nda Aralık 2004’te gerçekleşen 9,1 büyüklüğündeki yıkıcı zelzelenin yaraları sarılırken bölge, yaklaşık 3 ay sonra (28 Mart 2005) yerin 30 kilometre derinliğinde olan 8,6 büyüklüğündeki sarsıntıyla sarsıldı. Afette 1400’den fazla kişi hayatını kaybederken zelzelenin tetiklediği tsunami nedeniyle yüzlerce kişi yaralandı.
- Rusya’nın doğusundaki Kamçatka Yarımadası’nda 4 Kasım 1952’de meydana gelen 9 büyüklüğündeki zelzele, 1900’den bu yana kaydedilen en büyük sarsıntılar ortasında yer alıyor. Can kaybına yol açmayan zelzele sonucu oluşan 9 metre yüksekliğindeki dalgalar, Hawaii’ye kadar ulaştı.
- Ekvador ve Kolombiya kıyıları yakınlarında 31 Ocak 1906’da meydana gelen 8,8 büyüklüğündeki sarsıntıda yaklaşık 1000 kişi hayatını yitirdi. Zelzelenin akabinde oluşan tsunami, okyanusu geçerek Japonya’ya kadar ulaştı.
- Şili’de 27 Şubat 2010’da meydana gelen 8,8 büyüklüğündeki sarsıntıda 500’den fazla kişi hayatını kaybetti, binlerce kişi yaralandı. Şili’nin yanı sıra Peru, Ekvador, Kolombiya, Kosta Rika ve Panama üzere Latin Amerika ülkeleri, sarsıntı sonrası oluşan tsunamiden etkilendi. 30 milyar dolarlık hasara neden olan sarsıntı, 1,8 milyon kişiyi mağdur etti, 500 binden fazla konut onarılamayacak formda hasar gördü.
- Alaska’nın Rat Adaları açıklarında 4 Şubat 1965’te meydana gelen 8,7 büyüklüğündeki sarsıntı ise 10 metre yüksekliğindeki tsunamiye neden oldu. Küçük çapta hasara yol açan zelzelede can kaybı yaşanmadı.
- Tibet’te 15 Ağustos 1950’de yaşanan 8,6 büyüklüğündeki zelzelede en az 1500 kişi öldü. Çin ve Hindistan’ın birçok kentini de etkileyen zelzele, heyelanlara yol açtı. Bunun sonucu yüzlerce yapı ziyan gördü.
- Çin’in Şiçuan eyaletindeki bölgede 2008’de meydana gelen 7,9 büyüklüğündeki sarsıntıda 87 bin kişi hayatını kaybetti ya da kayboldu. Zelzele sonucu 370 bin kişi yaralandı.
- Pakistan’da 8 Ekim 2005’te meydana gelen 7,6 büyüklüğündeki zelzelede yaklaşık 75 bin kişi hayatını yitirdi.
- Haiti’nin başşehri Port-au-Prince’te 12 Ocak 2010’da meydana gelen 7 büyüklüğündeki zelzele nedeniyle 316 bin kişi öldü, 300 bin kişi yaralandı. 11 yılın akabinde, Haiti açıklarında 14 Ağustos 2021’de meydana gelen 7,2 büyüklüğündeki zelzelede 2 bin 500’e yakın kişi öldü, 12 bini aşkın kişi yaralandı ve binlerce kişi evsiz kaldı.
Fay çizgileri ve levhalar
Yer kabuğunu oluşturan levhaların hareketleri sonucu gerilme ve sıkışmalarla biriken güç, vakitle ortaya çıkıyor ve yer kabuğundaki bu hareketli kısma “fay” deniyor. Yer kabuğunda “fay” ismi verilen kırıklarda meydana gelen hareketler, dünya genelinde gerçekleşen sarsıntıların tamamına yakınını oluşturuyor.
Dünyadaki en ağır tektonik sarsıntı jenerasyonunu, büyük zelzelelerin yaklaşık yüzde 80’inin meydana geldiği Pasifik Zelzele Jenerasyonu oluşturuyor.
En değerli kıta levhaları ise Kuzey Amerika Levhası, Güney Amerika Levhası, Afrika Levhası, Arap Levhası, Avrasya Levhası, Anadolu Levhası, Bismarck Levhası, Hint-Avustralya Levhası ve Antarktika Levhası olarak öne çıkıyor.
Juan De Fuca Levhası, Pasifik Levhası, Nazca Levhası, Scotia Levhası, Cocos Levhası, Karayip Levhası, Filipinler Levhası, Fiji Levhası ve Caroline Levhası da büyük okyanus levhaları olarak biliniyor.
Bazı faylar çok ince ve dikkat cazip olmasa da California’daki San Andreas ve Türkiye’deki Anadolu Fayı, yüzlerce kilometre uzunluğa sahip.
Dünyadaki en uzun fay olan San Andreas, Pasifik ile Kuzey Amerika levhalarının ortasında yer alıyor.
Japonya, Şili, Meksika, Peru ve Yeni Zelanda’nın da bulunduğu “Ateş Çemberi” de sarsıntılara ve volkanik patlamalara yatkın bir bölge.
Türkiye’deki fay hatları
Türkiye’deki Anadolu Levhası’nda dünyadaki en faal fay çizgilerinden kimileri bulunuyor.
Kuzey, Doğu ve Batı Anadolu fay sınırlarının bulunduğu Anadolu Levhası, Avrasya, Afrika ve Arap levhalarının ortasında yer alıyor.
Tarihteki en yıkıcı sarsıntılardan kimileri, bu fay sınırındaki hareketler nedeniyle meydana geldi.