Cumhuriyet Halk Partisi’nin, beraberinde elbette ki Genel Lider Kemal Kılıçdaroğlu’nun seçim mağlubiyeti giderek artan dozda tartışılmaya devam ediyor.
“Kökten CHP’liler”, yenilgide partinin ve başkanının samimiyetsiz “açılım” gayretlerinin en büyük etken olduğunu savunuyor.
Gerçekten de CHP / Kılıçdaroğlu, bilhassa Altılı Masa’yla birlikte bir gün milliyetçi, bir diğer gün merkezde demokrat, öbür bir gün İslamcı, bazen de ırkçı imajlar sergiledi.
Seçim sürecinde bu durum, “CHP tüm tuşlara basıyor” diye tabir edilmişti. Bu “çoklu tuş karmaşası” CHP’nin tarihinde birinci kere de görülmüyor.
Yine, geçmişteki o samimiyetsiz açılım da tıpkı bugünkü üzere millet tarafından benimsenmemiş, sonuç CHP açısından hüsran olmuştu.
Oy korkusu başlayınca…
“Devlet kuran parti” titrini zirve tepe kullanan CHP, ortadaki kimisi muvazaa birkaç deneme hariç ülkeyi 1946 yılına kadar tek partili bir siyasi ortamda tutmuş, 1946 seçimlerini müteakiben de dört yıllık Demokrat Parti muhalefetinden sonra 1950’de iktidarı bu partiye devretmişti.
İlk yıllardan itibaren sergilenen katı laiklik uygulamaları, iktisatta refahı tabana yaymadaki büyük eksiklikler, ilerleyen yıllarda da bilhassa İkinci Dünya Savaşı’nın getirdiği badire, yokluk ve yoksulluklar halkı CHP’ye karşı yeterlice reaksiyonlu hale getirmişti.
Bu durumu dikkate alan CHP’nin zirve isimleri “yumuşama” sinyalleri vermeye başlamıştı.
Bu gelişmeler üzerine de pragmatist tavırda bir beis görmeyen CHP idaresi, daha kısa mühlet öncesine kadar cürüm addedilen birçok konuya sıcak bakmaya, müsaade etmeye başlamıştı.
CHP, tekke ve zaviye açıyor!
CHP yönetimi, 1946 yılı seçimleri öncesinde; birinci vakitler sayısı 30 iken ve öğrenci de bulunurken “Talebe yok” denilerek, sayısı evvel ikiye ve “kurs” düzeyine indirilmiş, bilahare de büsbütün kapatılmış olan İmam Hatip’leri vatandaşın yansısı giderek artınca açmayı ve çoğaltmayı akıl etmişlerdi.
Böylece 1946 seçimlerine gidilirken evvel yavaş yavaş, ufukta 1950 seçimleri göründüğünde ise art geriye yeni İmam Hatipler (kurslar) açılmıştı.
Yine, CHP’nin önerisi ile tekke ve zaviyeleri kapatan 5566 sayılı kanunda 1 Mart 1950’de yapılan değişikliklerle kimi türbelerin halkın ziyaretine açık hale gelmesi sağlanmıştı.
Bu yumuşamanın tarihi ile 14 Mayıs 1950 tarihinde yapılacak seçimlerin ortasının çok az olması ise elbette ki “sadece tesadüf”tü!
Dönemin müelliflerinden Hamdullah Suphi Tanrıöver hatıratında; Yugoslavya’nın çok ünlü şairlerinden birisi İstanbul’a geldiğinde kendisine eşlik ettiğini, şairin türbeleri gezmek istemesi üzerine ise “Kapalı. Bir mühlet mazimizle bağımızı kesme kararı aldık.” dediğini, Yugoslav şairin bunun üzerine, “Böyle tarihi olmayan milletler tarih huzurunda esatir, efsane uydururlar. Sizin ise büyük bir tarihiniz vardır; bu tarihi yapanların türbesini nasıl kapatırsınız!” dediğini utana sıkıla anlatmıştı.
Hacılara döviz, yeni İlahiyat Fakültesi, “dindar” Başbakan
CHP, 1946 seçimlerinde açık oy bâtın tasnifle onca oy da çalmasına karşın Demokrat Parti’nin temelli bir formda ilerleme göstermesine pürüz olamamıştı.
Çok belirliydi ki, bir sonraki seçimlerde Demokrat Parti çok daha güzel sonuçlar alacaktı. Bu nedenle de CHP oy telaşı duyarak özgürlükçü tavırda DP ile müsabakaya çalışıyordu.
Bu doğrultuda Hacı adayları için döviz tahsis edilmesi, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi’nin açılması, merhum Mehmet Âkif Ersoy’un “Şemseddinim” diye taltif ettiği eski medrese hocası Şemsettin Günaltay’ın Başbakan yapılması daima bu, DP karşısında geride kalmama motivasyonuydu.
Fevzi Çakmak’a emrivaki yapacaklardı
1946 seçimlerine gidilirken, milletin hürmet duyduğu dindar ve milliyetçi birtakım isimleri aday göstermeye çalışan CHP, bu hususta Mareşal Fevzi Çakmak’ı resmen bunaltmıştı.
Mareşal, Demokrat Parti’ye teveccüh gösterince CHP’nin önde gelen isimlerinden Şükrü Saraçoğlu, tam beş defa Fevzi Çakmak ile görüşüp, CHP’den aday olmasını rica etmiş fakat paşa her keresinde olumsuz yanıt vermişti.
Saraçoğlu, “Kamuoyu önünde emrivaki yaparız.” deyince de Çakmak, “Çok rica ederim bu türlü bir şey yapmayınız, gücenirim.” diyerek son noktayı koymuştu.
Müftüler CHP’ye oy istiyordu: “CHP’den ayrılmayınız”
İşbaşındaki CHP, 1950 seçimleri yaklaşırken cami ve müftülükleri de kendi siyasi propagandası için kullanmaya başlamıştı.
CHP’nin atadığı müftülerin maiyetinde çalışan az sayıda da olsa kimi din vazifelileri DP’yi eleştiriyor, CHP’yi ise methediyordu.
Bir müftünün vaazında, “Ey cemaati Müslimin! Ben buraya bir görev ile gelmedim. Allah’ın buyruklarını sizlere bildiri ve sizleri irşat için bu kürsüye çıktım. Birtakım abdestsiz Demokrat Parti mensupları her tarafta halk içine girerek bir tefrika ve fesat tohumu ekmeye çalışıyorlar. Sakın bunlara kapılmayınız, CHP’den ayrılmayınız. Yanlışsız yol budur.” demişti.
Bir öteki vaiz de “Ey cemaat sizlere çok önemli bir şey söyleyeceğim. Memlekette türlü partiler kuruluyor. Bu türlü müteaddit partilere ne gerek var? Başkaları batıldır. Cumhuriyet Halk Partisi hayli öbür partiye girmeyiniz.” diye konuşmuştu.
Yakup Kadri: CHP tarikatlarla işbirliği yapıyor
CHP’nin dur durak bilmeyen muhafazakâr kesitlerle işbirliği teşebbüsleri için partinin ideologlarından Yakup Kadri Karaosmanoğlu, “CHP, seçimlerin gelip çattığı günlerde karşılaştığı kimi zorluklar yüzünden tarikatlarla iş birliği etmektedir.” kelamlarını sarf etmişti.
Demokrat Parti ismine 1950 seçimleri kampanyasını yürüten Celal Bayar, gittikleri çabucak her yerde halkın, “CHP bizi imamsız bıraktı, cenazelerimizi sıkıntı defnediyoruz. Geçim de yok, kefen bile yok.” dediklerini anlatıyor, bu telaffuzlar üzerinden CHP’ye yükleniyordu.
“Ölüler günlerce ortada kalmaktadır”
Durum Bayar’ın polemik aşkından kaynaklanmıyordu. Hakikaten de durum vahimdi. Mesela, Diyanet İşleri Başkanlığı da yapmış olan din âlimi Ahmet Hamdi Akseki bir raporunda, “Camilerde namaz kıldıracak imam yok. Birtakım köylerde ölüleri defnedecek bulunamadığı için ölüler günlerce ortada kalmaktadır.” diye yazmıştı.
Hamdullah Suphi Tanrıöver de CHP kurultayında yaptığı konuşmada, “Meclis hademeleri benden imam istiyor.” demişti.
Ancak ne 1946 seçimleri öncesi sergilenen ne de 1950 seçimlerine giderken ortaya konulan “Milletle barışık, kıymetlere saygılı CHP” imajı, bugünkü moda tabirle söylenecek olursa “seçmen tarafından satın alınmamıştı.”
Kaynakça:
– Yrd. Doç. Dr. Murat Kılıç, “Tek Parti Periyodunda Milliyetçilik ve CHP”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Mecmuası, 2012 / Bahar
– Prof. Dr. Osman Akandere, “1946 Seçimleri Üzerine Yapılan Tartışmalar”, Atatürk Araştırmaları Merkezi Mecmuası, Sayı 76, Yıl 2010
– Yrd. Doç. Dr. Ensar Yılmaz, “1946 Seçimlerinde Öne Çıkan Birtakım Hususlar”, ODTÜ Toplumsal Bilimler Araştırmaları Mecmuası, Sayı: 1, Yıl: 2010
– Yrd. Doç. Dr. Çağlar Deniz, “Tek Parti Devrinde Devrimsel Bir Ric’at olarak Dinî Açılımlar: İmam Hatip Kursları Örneği”, Uşak Üniversitesi Toplumsal Bilimler Mecmuası, Sayı 7, Yıl 2014