Afrika’nın Asya’ya açılan kapısında kriz büyüyor… Tanklar bu kez kimin için yürüyor?

Son günlerde adını sıkça duyduğumuz, Z-Kuşağı (GEN-Z) protestolarından bir diğeri de 25 Eylül 2025'te Afrika'nın Asya'ya açılan kapısı, eski Fransız sömürgesi Madagaskar'da patlak verdi. Protestolarda 22 kişi öldü, 100'den fazla kişi ise yaralandı.

Dün (11 Ekim 2025) ilginç bir şey oldu ve CAPSAT adı verilen elit askeri birlikler de alkışlarla protestoculara katıldı.

Aynı birlik, Mart 2009’da, Cumhurbaşkanı Marc Ravalomanana’ya karşı başlayan protestolar sırasında da emirlere itaatsizlik ederek ayaklanmıştı. 'Camp CAPSAT isyanı' adı verilen bu ayaklanmanın sonucunda, Fransa destekli cumhurbaşkanı devrilerek yerine, doğrudan Fransız vatandaşı olan mevcut cumhurbaşkanı Andry Rajoelina getirilmişti. Hatta o günlerde, Fransa'nın bu duruma, 'sessizce onay verdiği' konuşulmuştu.

Marc Ravalomanana, Andry Rajoelina

Elit CAPSAT birlikleri bugün, daha önce iktidara getirdikleri Rajoelina'yı devirme hevesinde... Bu arada, Madagaskar ordusunun bazı subaylarının Fransa’da eğitim aldıkları bilinmekte...

Küçük bir not:

Devrik Cumhurbaşkanı Ravalomanana, bir zamanlar 'Fransa işbirlikçisi' olarak eleştirilirken, yeni cumhurbaşkanı Rajoelina ise doğrudan 'Fransız çıkarlarının temsilcisi' olarak görülüyor ve daha yoğun bir şekilde eleştiriliyor.

Öte yandan, Fransız şirketlerinin, yeni dönemde de ülkedeki ağırlığını koruduğu görülüyor. Ancak bu kez tablo farklı; Fransa yüzyıllık nüfuzunu korumaya çalışırken, bir başka rakip, sessiz adımlarla adada nüfuzunu artırıyor...

MADAGASKAR'IN JEOSTRATEJİK ÖNEMİ

- Madagaskar, Afrika'nın güneydoğu kıyılarına yaklaşık 400 km uzaklıkta, Mozambik Kanalı’nın doğusunda yer alıyor.

- Bu kanal, Basra Körfezi’nden Afrika’nın güneyi ve Asya’ya uzanan deniz taşımacılığı rotalarının tam ortasında bulunuyor.

- Afrika ile Asya arasındaki enerji ve ticaret taşımacılığının yaklaşık yüzde 30’u (petrol ve LNG tankerleri) buradan geçiyor.

Tarih boyunca Britanya, Fransa ve ABD donanmaları tarafından adeta 'doğal bir uçak gemisi' olarak kullanılan bu ada, bugün de stratejik önemini koruyor.

Bu noktada; Britanya'nın, II. Dünya Savaşı’nda, 'Hint Okyanusu rotalarını korumak' için Madagaskar’ı işgal ettiğini hatırlatmakta fayda var...

BÜYÜK EKONOMİK POTANSİYEL

Madagaskar; nikel, kobalt, grafit, uranyum ve nadir toprak elementleri açısından zengin bir ada. Bu mineraller, özellikle batarya teknolojileri ve savunma sanayii için kritik öneme sahip!

- Ülke ayrıca, 3.61 milyar dolarlık dünya vanilya pazarında, yüzde 70 ila 80 üretim potansiyeli ile lider

- 45 milyar dolar büyüklüğe sahip küresel nikel arzının yüzde 5’ini sağlıyor

- 17 milyar dolarlık küresel kobalt pazarında, yıllık 5–6 bin ton ile 'ilk 5 üretici' arasında

- 12. 5 milyar dolarlık doğal grafit üretiminde de dünya çapındaki ilk 5 üreticiden biri. Grafit, pil ve yarı iletken endüstrisi için kritik bir madde

- Madagaskar, safir üretiminde dünyanın en büyük üç üreticisinden biri. Bazı yıllarda dünya safir arzının yüzde 40’ını sağladığı biliniyor. Bu da Madagaskar’ı, kıtanın en önemli ‘mavi altın’ merkezlerinden biri haline getiriyor.

Bununla da bitmiyor...

- Ülke ayrıca, dünya çapındaki en büyük üç titanyum cevheri rezervinden birine sahip.

- Tulear ve Morondava havzalarında uranyum ve nadir toprak elementi (REE) rezervleri bulunuyor. Henüz tam kapasiteyle işletilmese de keşfedilen miktar itibarıyla ilk 5 potansiyel ülke arasında gösteriliyor.

Tüm bunlara ek olarak; Madagaskar’da yaşayan canlı türlerinin yaklaşık yüzde 90’ı dünyada başka hiçbir yerde bulunmuyor. Ada, 'dünya çapında en yüksek endemizm oranına sahip ülke' olarak biliniyor.

JEOPOLİTİK ÇEKİŞME

Tüm bu iştah kabartan tablo, ülkede yaşanan son gelişmelerin yalnızca bir 'iç siyasi kriz' değil, aynı zamanda küresel güç rekabetinin bir yansıması da olabileceğini düşündürüyor. Afrika'nın Asya'ya açılan kapısı Madagaskar, sessiz ama giderek derinleşen bir nüfuz mücadelesine sahne oluyor...

FRANSA

Fransa, Madagaskar üzerindeki tarihsel nüfuzunu ve Hint Okyanusu’ndaki deniz kontrolünü sürdürmeyi hedefliyor. Bu kapsamda, doğrudan üs kurmak yerine Madagaskar’ı çevreleyen adalar zinciri üzerinden ülkenin deniz ve hava sahası üzerinde fiilî bir gözetim ağı kurmuş durumda.

Bu stratejinin merkezinde, Madagaskar’ın 800 kilometre doğusundaki Fransa’ya ait Réunion Adası yer alıyor. Burada konuşlu, Fransız Silahlı Kuvvetleri Hint Okyanusu Komutanlığı (FAZSOI) 3 bin asker, donanma filosu, hava kuvvetleri unsurları ve uydu gözetim merkezinden oluşan kapsamlı bir askerî altyapıya sahip.

Fransa, ekonomik alanda da Madagaskar’ın madencilik, enerji, finans, lojistik ve iletişim sektörlerinde başat pozisyonda. Ülkenin ihracat gelirlerinin yüzde 25’ini, GSYH’sinin ise yüzde 15’ini tek başına sağlayan 'Ambatovy Nikel ve Kobalt Madeni'nin tüm liman, enerji ve taşıma altyapısı Fransız şirketleri tarafından işletiliyor.

Benzer biçimde, diğer maden sahalarının enerji ve ulaşım ağları da Fransız devleri tarafından yönetiliyor. Bunun yanı sıra, inşaat, telekomünikasyon, bankacılık ve sigorta gibi stratejik alanlarda da Fransız şirketlerinin etkisi belirgin biçimde sürüyor.

ÇİN HALK CUMHURİYETİ

Son yıllarda Madagaskar’da Çin’in yükselen etkisi de belirgin biçimde hissediliyor. Pekin yönetimi, ülkeyi Afrika ile Asya arasında stratejik bir köprü ve Kuşak-Yol Girişimi’nin (BRI) Hint Okyanusu ayağında 'kilit bir lojistik merkez' olarak konumlandırıyor.

Çin, son on yılda altyapı, madencilik ve enerji yatırımları üzerinden ülkeye derinlemesine nüfuz etti; bu sayede ülke ekonomisinin birçok kritik sektöründe dolaylı kontrol sağladı. 2025 itibarıyla, ülkenin maden ihracatının yüzde 40’ı Çin’e gidiyor. Madagaskar’daki grafit, nikel, kobalt ve mika üretiminin önemli kısmı Çin sermayesiyle işleniyor.

Madagaskar, Mart 2017’de Çin ile 'Kuşak ve Yol Girişimi' işbirliği belgesi imzalayan ilk Afrika ülkelerinden biri oldu. Ocak 2019’da, Çin Devlet Başkanı Xi Jinping’in özel temsilcisi He Wei, Devlet Başkanı Andry Rajoelina’nın yemin törenine katıldı.

Andry Rajoelina, He Wei

Çin, 2015’ten bu yana Madagaskar’ın 'en büyük ticaret ortağı'; 2024’ten itibaren ise 'en büyük dış yatırımcısı' konumunda. 2024 yılı itibarıyla iki ülke arasındaki karşılıklı ticaret hacmi 1,68 milyar dolara ulaştı. Çin, Madagaskar’dan özellikle savunma sanayii, yüksek teknoloji, enerji, havacılık ve batarya üretimi açısından kritik öneme sahip hammaddeleri ithal ediyor.

Madagaskar’ın doğusundaki Toamasina Limanı, Çin’in Afrika’daki en önemli deniz taşımacılığı yatırımlarından biri haline geldi. Limanın genişletme projesi Çin merkezli Exim Bank tarafından finanse edilirken, inşaat ve modernizasyonu China Harbour Engineering Company (CHEC) tarafından yürütülüyor. Bu yatırım, Çin’e hem Doğu Afrika kıyılarına deniz erişimi hem de Mozambik Kanalı üzerindeki ticaret trafiğini gözlemleme kapasitesi kazandırdı.

Tüm bunların yanı sıra Pekin, ekonomik nüfuzunu güçlendirmek amacıyla, ülke genelinde baraj, otoyol, hastane ve enerji santrali projeleri karşılığında 'uzun vadeli kredi anlaşmaları' imzalayarak Madagaskar hükümetine alternatif bir finansman kanalı oluşturdu. Bu ekonomik yayılım, Madagaskar’da Fransa’nın yüzyıllardır süregelen tarihsel nüfuzuna karşı yeni bir güç dengesinin oluşmasına yol açtı.

Madagaskar bugün, Fransa’nın tarihsel hâkimiyeti ile Çin’in ekonomik genişlemesinin kesiştiği 'yeni bir jeopolitik fay hattı' haline gelmiş durumda. Bu güç mücadelesi, adayı yalnızca Afrika’nın güneydoğu ucunda değil, küresel dengelerin yeniden şekillendiği Hint Okyanusu ekseninde de stratejik bir odak noktasına dönüştürüyor.