Birleşmiş Milletler, yaşlılara hak ettikleri pahanın ve hürmetin gösterilmesi maksadıyla 1990 yılında 1 Ekim tarihini “Dünya Yaşlılar Günü” olarak ilan etti. Son yarım yüzyıldır yaşanan demografik dönüşümle ise tüm dünyada ömürler uzadı, nüfus yaşlandı.
65+ Yaşlı Hakları Derneği Lideri Prof. Dr. Rümeyza Kazancıoğlu, “Türkiye %9,74’lük oranıyla hala birçok ülkeden daha düşük bir yaşlı nüfusa sahip olsa da dünyada yaşlı nüfus eşiği kabul edilen %14’lük orana önümüzdeki 15 yıl içinde ulaşması bekleniyor. Önümüzdeki 50 yıl içinde ise ülkemizde her 4 şahıstan biri 65 yaş üstü olacak. Japonya, Güney Kore ve Singapur üzere Türkiye de nüfus yaşlanmasının baş döndürücü bir süratte gerçekleşeceği ülkelerden biri. Üstelik ülkemizde nüfus yaşlanması homojen değil; yerleşim ünitelerinin yarısı %14’lük eşiği geçmiş durumda” dedi.
“65+ Yaşlı Hakları Derneği olarak TBMM’nin Yaşlılık Meseleleri Meclis Araştırma Kurulu’nda görüş ve tekliflerimizi sunduk, artık Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı’nın yürüttüğü 12. Kalkınma Planı çalışmaları çerçevesinde Faal Yaşlanma Özel İhtisas Kurulu kurulmuş olmasını memnuniyetle karşılıyoruz” diyen Prof. Dr. Rümeyza Kazancıoğlu, “yaşlı dostu toplum” yaklaşımlarını ve bu yaklaşımı hayata geçirmek için öngördükleri teklifleri sunarak Komisyon’a katkıda bulunmayı hedeflediklerini belirtti.
Kurulduğundan bu yana lokal idarelerle çalışmalar gerçekleştiren 65+ Yaşlı Hakları Derneği, 2018 yılından beri de “Yerel İdareler Yaşlı Hizmetleri Çalışma Grubu” kapsamında Türkiye’nin farklı bölgelerinde yaşlı hizmetleri yürüten, örnek teşkil eden ve hizmetlerini geliştirmek isteyen 28 belediyenin temsilcileriyle tertipli olarak bir ortaya geldi. Prof. Dr. Kazancıoğlu, “Ülkemizde belediyeler, her toplum kısmı için olduğu üzere, 65+ bireyler için de birincil hizmet noktasıdır. Yaşlı Hakları Derneği kuruluşundan itibaren mahallî idareleri en yakın paydaşı olarak öngördü ve yaşlılara hizmet sunan İstanbul ilçe belediyeleri ile erken bir işbirliği başlattı. Hizmetiçi eğitimleri desteklemek maksadıyla yaşlılara mesken ziyaretlerine eşlik etmekten yardımlı hayat merkezlerindeki işçi ve iştirakçi eğitimlerine, dijital okuryazarlık eğitimlerinden yaş dostu yer planlama çalışmalarına ve sağlıklı hayat seminerlerine; geniş bir yelpazede İstanbul’da başlayan işbirliklerimiz ve faaliyetlerimiz pandemi sürecinde İstanbul dışından belediyelerin de iştiraki ile Türkiye sathına yayıldı. Süreç boyunca uygun örneklerin paylaşılması, sorun ve manilerin tartışılması, deneyim ve bilgi birikiminde ortaklaşılması, yaşlılara hizmet veren uzman takımların pozisyon ve saygınlıklarının güçlendirilmesi için birlikte çalışmaya devam ettik” dedi.
Yaşlı Dostu Kentler Birliği
65+ Yaşlı Hakları Derneği, bu çalışmaları ve birikimi daha da verimli kılmak için artık de, ilçe belediyeleri ortasında Dünya Sıhhat Örgütü’nün 2006’dan bu yana yaygınlaştırmaya çalıştığı “Yaşlı Dostu Kent Ağı” kavramını hayata geçirecek bir “Yaşlı Dostu Kentler Birliği” kurulmasında kolaylaştırıcı rolünü sürdürmek üzere harekete geçti. Proje kapsamında yaşlılık siyasetleri ve hizmetleri geliştirme konusunda istekli ya da farklı deneyimlere sahip belediyelere kentsel siyasetler konusunda uzman dayanağı, hizmetiçi eğitim dayanağı, yaşlı hukuku alanında mevzuat ve türel takviye sunulması ve deneyim paylaşımı hedefleniyor.
“Türkiye’nin bugüne kadarki yaşlılık çalışmaları performansını tüm taraflarıyla tahlil edebilen, yaşlılık hizmetlerini yalnızca muhtaçlık ve hayır işi seviyesinde değil hak temelli ele alan, mahallî dinamikleri ve bölgeler ortası eşitsizlikleri de hesaba katan bütüncül bir yaşlı dostu ulusal ağ tahayyül ediyoruz. Belediyelerimizi bu birliği oluşturmaya davet ediyoruz” diyen Prof. Dr. Kazancıoğlu şöyle devam etti: “Türkiye üzere süratle yaşlanan bir ülkede yaşlanma kavramını tüm kalıp yargılardan uzak, yanlışsız bir halde anlatmayı, lokal idarelerin yaşlanmaya yönelik özelleştirilmiş siyaset ve hizmetler sürdürmesini teşvik etmeyi, siyaset ve hizmetleri projenin belirlediği prensip ve standartlara uygun yerine getirme taahhüdünde bulunan ve yerine getiren lokal idarelerin katkısını görünür kılmayı amaçlıyoruz.”
Yaşlı Dostu Kentler Birliği Temel Prensipleri
Yaşlı hakları dünyada tartışılsa da bayan, çocuk, engelli hakları üzere konsensusun sağlandığı bir milletlerarası kontratı hala bulunmuyor. Bununla birlikte yaşlılık alanında yaşanan problemlere değinen birçok milletlerarası deklarasyon mevcut. Projenin temel prensipleri, bu memleketler arası deklarasyonlardan ilham alınarak ve Türkiye’nin yaşadığı tecrübesi kapsayıcı bir bakış açısıyla geliştiriliyor. Prensipler üzerinde lokal idarelerden uzmanların katılacağı bir çalıştayla ortaklaşılması hedefleniyor.
- Yaşlılık ömrün doğal bir evresidir. Yaşlanmak ise ulaşılan bir nokta değil ömrün devam ettiği her gün herkes için gerçekleşen doğal bir süreçtir. Yaşlılık devrinde hayat döngüsü perspektifi ile oluşan değişimlerin her biri illa ki bir sorunun değil çoğunlukla ahengin bahsidir.
- Yaşlılar, kendilerini ilgilendiren her türlü kamusal kararın birincil özneleridir. Yaşlıları karar süreçlerine dahil etmeyen yaklaşımların ortadan kaldırılması en kıymetli hedef olmalıdır.
- Tüm hizmet ve siyasetlerde eşitsizliğin giderilmesi prensibiyle yaklaşılmalı, her adım kesinlikle eşitsizlikleri azaltan istikamette atılmalıdır.
- Yaşlılara yönelik birçok alanda yaşanan, şiddet, ihmal, istismar ve sömürü için aktif bir çaba ortaya konulmalı, bu alanda çalışan profesyonellere gerekli hizmetiçi eğitimler verilmelidir. Fakir yaşlıların ve fakir yaşlı bayanların kamusal alanda görünürlüğü sağlanmalı, hakları ve maruz kaldıkları ayrımcılık başka bir gündemle ele alınmalıdır.
- En küçük hayat ünitesi olan mesken ve yardımlı hayat tesisi içi ve pozisyonundan başlayarak tüm kamusal alanların, halka açık alanların yaşlılar için pürüz eşiğinin mümkün olan en az düzeye indirilmesi için daima iyileştirmeler yapılmalıdır. Kent bütününde ister konut, ister büyük ölçekli kurumsal yapı olsun yaşanan ünite, rampa, kaldırım, sokak, cadde, meydan ilgisi eşiksiz ve akışkan kurulmalı, yaşlı bireyin kentle beraberliği ve toplumsal etkileşimi dikkate alınmalıdır. Kent bütününde yeni inşa edilecek konutlar yaşlıların barınma hakkını dikkate alarak, yaşlı uyumlu olarak tasarlanmalı, örneğin toplu konut ve bina bloklarında kolay ulaşılabilir yer, düz ayak kat ve ünitelerin yaşlı öncelikli daireler olması üzere şartlar getirilmelidir.
- Park, bahçe, su kenarı, meydan, kamu binaları, ibadethaneler üzere gündelik hayatta yaşlıların sıklıkla kullandıkları alanların yine gözden geçirilerek pürüz eşiğinin düşürülmesi gerekmektedir.
- Yaşlıları ayrıştıran, yalnızca onlara özel yapılan faaliyetler yerine fırsat eşitliğini yaşlılar açısından gözeten herkese açık faaliyetler düzenlenmelidir.
- Mahalle ve semt ölçeğinde örneğin çınar ağacı ya da çeşme üzere tanımlayıcı simgeler ve kent belleğinde yeri olan tarihi yahut aktüel yapılar korunmalıdır.
- Ortaya çıkan kuşaklararası dijital uçurumun kapanması için gerekli çalışmalar yapılmalıdır.
- Yaşam uzunluğu eğitim, gelişim prensibiyle çalışan siyaset ve hizmetler her yaş kümesini kapsamalıdır. Bu hizmet ve siyasetler, kalıcı, erişilebilir ve yaşlıların muhtaçlık ve beklentilerini karşılayabilir nitelikte olmalıdır.