Antik Mısır her açıdan etkileyici ve gizemli bir tarihe sahip. Sanatıyla, kültürüyle, bilimiyle çağının çok daha ilerisinde yaşayan bir zekanın izdüşümü olan insanlığın yaşadığı dönem desek, abartmış olmayız. Mısır firavunları da, bu gizemli tarihin en önemli parçasını oluşturuyor. Aralarında ismi en çok konuşulan firavunlardan biri ise, Akhenaton. Sadece bir firavun mu? Filozof mu? Yoksa bir dinin lideri mi? merak konusu… Onu tek tanrılı dine geçişin önderi, devrimcisi olarak biliyoruz. Antik Mısır’da, tek bir Tanrı’ya inanan firavun olarak tarihte derin izler bırakan Mısır Kralı Akhenaton’u birlikte daha yakından tanıyalım.
M.Ö. 1353- 1335 yılları arasında, Antik Mısır’ın On Sekizinci Hanedanlığı döneminde tahta çıkan Akhenaton (IV. Amenhotep), 17 yıl boyunca Mısır’ı yönetmiştir. Sadece yönetmekle kalmamış, aldığı radikal kararlarla yaşadığı dönemi önemli ölçüde etkilemiş, tarihte derin izler bırakmıştır.
Kraliçe Tiye ve Firavun III. Amenhotep’in ikinci oğlu olan Akhenaton, M.Ö. 1380 yılında Mısır’da doğdu. Babası Amenhotep öldükten sonra M.Ö. 1353 yıllarında tahta geçen Akhenaton, firavun oldu.
Tahta geçtiği ilk yıllarda Amenhotep ismini kullanan Mısır firavunu, hükümdarlığının beşinci yılında adını Akhenaton yani “Aton’un Yaşayan Ruhu”, “Aton’un hizmetkarı” anlamına gelen isimle değiştirdi. Ve çok tanrılı mısır dinini ortadan kaldırarak yerine tek tanrı inancını getirdi.
Kaynaklara göre, Eski Mısır’da neredeyse 2000 kadar tanrıya tapılıyordu. IV. Amenhotep, Aton adını verdiği tek tanrı inancını benimsiyordu. Bu inancı dönemin Mısır halkına yayabilmek için çok mücadele verdi. Hakeza, amon rahiplerinin sözü Mısır’da önemli bir yere sahipti. O dönemde, güçlü bir konuma sahip olan rahipler, bu anlayıştan memnun kalmadılar.
Mısır halkı, binlerce yıldır isimleri birbirlerinden farklı olan çeşitli tanrılara tapıyordu. İlk iş olarak, Mısır tanrıları adına yapılan tapınakları kapattırdı ve rahiplerin görevine son verdi. Bu durum her ne kadar ülke içerisinde büyük bir karışıklığa sebep olsa da, Mısır firavunu tek tanrı inancının yaşayacağı yeni bir şehir kurmaya karar verdi. Günümüzde Amarna olarak bilinen şehrin ismi, Akhetaten olarak adlandırıldı.
Amenhotep, bu şehri tanrısı Aton’a adadı. Onun döneminde, Amarna şehri Mısır’ın başkenti oldu. Kendi nezdinde, tüm kralların tanrılığını reddeden IV. Amenhotep, yeni dinin yayılması için halkla iç içe olmaya çalıştı. Yeni ismiyle Akhenaton, tek tanrılı din inancıyla birlikte Mısır’da sihir ve büyüyü yasaklamış, kendi heykel ve resimlerini de abartıdan uzak bir şekilde yaptırmıştı.
Mısır halkına, yeni inanç anlayışını benimsetebilmek için pek çok radikal karara imza atan Akhenaton, dönemin rahipleriyle büyük mücadeleler vermişti. Aldığı kararların sonucunda çok tanrılı dinlerin rahiplerinin gücü neredeyse yok olmuştu. Akhenaton öldükten sonra her şey eski haline döndü. Eski geleneksel din anlayışı geri geldi ve rahipler tekrar güçlendiler.
‘Aton’ adına yani tek tanrı adına kurduğu şehir ise tahrip edildi. Ölümünün ardından, adını Mısır tarihinden silmek isteyenler, ismini yazılı her anıttan çıkardı. Mısır’da lanetli firavun olarak adlandırılırken, “düşman” olarak da anıldı.
Ölümü şüpheli bulunan, zehirlenerek öldürüldüğü düşünülen Akhenaton, dönemin Mısırı tarafından binlerce yıl unutturulmaya çalışılsa da, tarihin kayıtlarına putları yıkan firavun olarak geçmiştir.
Mısır hükümdarı Akhenaton’un ‘Tek Tanrı’ inancının kanıtı niteliğindeki ‘Aton’a yazdığı şiir ile yazımıza son veriyoruz.
Tanrı uludur, birdir, tektir
ondan başkası yoktur.
Bir tanedir,
o’dur her varlığı yaratan,
bir ruhtur tanrı, görünmeyen bir ruh,
ta başlangıçta vardı tanrı,
tek varlıktı o.
Hiç birşey yokken o vardı.
Herşeyi o yarattı,
ezelden beri süregelen varlığı,
ebediyete kadar sürecek,
gizlidir tanrı, kimse görmemiştir onu.
İnsanlara ve yarattıklarına sır kalır her zaman.