Xinjiang Uygur Özerk Bölgesi’nin güneyinde yer alan Aksu kentinin Toksu ilçesindeki İçerik kasabasına bağlı Cay köyü, “Xinjiang’ın en güzel çalgı üretim köyü” olarak isimlendiriliyor. 300 yıldan uzun süren müzik aletleri üretim tarihine sahip olan bu köyde, 7 çalgı üretim kooperatifi bulunurken, çok sayıda maddi olmayan kültür mirasçısı burada yaşıyor. 300’ü aşkın hanenin yaklaşık yarısı çalgı üretimi ve satışı ile uğraşıyor ve 2021 yılında köy genelinde çalgı satışından elde edilen gelir 10 milyon yuanı aştı. Köyde antik kültür ve personellik tesirli bir halde sürdürülüyor.
Çin Komünist Partisi’nin (ÇKP) 2012 yılının Kasım ayında gerçekleştirilen 18. Ulusal Kongresi’nden bu yana, Xinjiang bölgesinde tüm etnik kümelerin seçkin klâsik kültürünü müdafaa ve aktarma çalışmalarına daha büyük kıymet verildi. Kültürel kamu hizmetlerinin düzeyi daima olarak yükseltildi, ulusal lisan ve yazısının kullanımı tüm imkanlarla yaygınlaştırıldı, tüm etnik kümelerden vatandaşlar birbirlerinin lisanını ve yazısını öğrenmeye teşvik edildi, vatandaşların eğitim hakları faal bir halde teminat altına alınırken, tüm etnik kümelerden vatandaşların kültürel haklardan eşit biçimde yararlanması sağlandı.
Etnik kültürler korunup aktarılıyor
Xinjiang’ın güneyindeki Kaşgar kentinin Yeken ilçesinden Uygur Makam sanatı ustası İlham Rehim’in büyükbabası ve babası, ilçe genelinde birer tanınmış 12 Makam sanatçısıdır. Hasebiyle Rehim, küçüklükten beri Uygur Makam sanatının kaybolmasının önlenmesi, derlenip korunması ve sonraki nesillere aktarılmasına kadar tüm sürece şahit oldu. Şu anda, Xinjiang’ın birçok bölgesinde devlet ve özerk bölge seviyesinde Makam Miras Merkezleri kurulurken, birçok sefer ‘12 Makam Sanat Şenliği’ üzere etkinlikler düzenlendi ve çeşitli bölgelerde Makam mirasçıları bulunuyor. Rehim, şöyle konuştu: “Yeken ilçesindeki 12 Makam halk sanatı grubuyla Beijing, Shanghai ve Guangzhou üzere kentlerde program kaydı ve şov değişimi çalışmalarına katıldım.”
Xinjiang’da, tüm etnik kümelerin seçkin klâsik kültürleri tüm imkanlarla devam ettiriliyor ve korunuyor. “Çin Halk Cumhuriyeti Kültürel Yapıtları Müdafaa Yasası” ve “Çin Halk Cumhuriyeti Maddi Olmayan Kültürel Miraslar Yasası” üzere kanunların yanı sıra “Xinjiang Uygur Özerk Bölgesi Kültürel Yapıtları Müdafaa Yasası’nı Uygulama Yönetmeliği” üzere mahallî yönetmeliklerin hayata geçirilmesi, Xinjiang’da yaşayan tüm etnik kümelerin kültürlerinin korunması için sağlam bir yasal teminat sağlamıştır.
Kültürel miraslar tesirli halde korunurken, Yarğol Antik Kenti, Kızıl Binev ve Subaş Budist Tapınağı Kalıntıları, Dünya Kültür Mirasları listesine dahil edildi. Xinjiang Uygur Makam sanatı ve Kırgız destanı “Manas”, UNESCO’nun İnsanlığın Somut Olmayan Kültürel Mirası Temsili Listesi’ne, Uygur Meşrep’i ise UNESCO’nun “Acil Müdafaa Gerektiren Somut Olmayan Kültürel Miras Listesi”ne alındı. Hâlihazırda Xinjiang’da 133 ulusal esas kültürel yapıtları müdafaa ünitesi bulunurken, tüm etnik kümelerin seçkin kültürel gelenekleri sürdürülüp geliştiriliyor.
Künes ilçesinden Cahnur Uhas, Kazak Aytış sanatının aktarıcısıdır. 58 yaşındaki Kazak Uhas, 23 yaşından beri 300 tez yazdı. 23 makalesi ve 10 araştırma raporu nizamlı yayınlarda yayımlandı. 2014 yılında Xinjiang Müellifler Derneği’ne katıldı.
Uhas’ın deneyimi, Xinjiang’da etnik lisanlar ve yazıları muhafazanın bir yansımasıdır. Xinjiang’da ulusal lisan ve ulusal yazının kullanımı tüm imkanlarla yaygınlaştırılıyor. Tüm etnik kümelerden vatandaşların birbirlerinin lisanı ve yazısını öğrenmeleri teşvik ediliyor. Hâlihazırda, Xinjiang’daki çeşitli etnik kümelerin 10’u aşkın lisanı ve yazısı bulunurken, adalet, idare, eğitim, basın ve yayın, radyo ve televizyon, edebiyat ve sanat, toplumsal ve kamu işleri üzere alanlarda yaygın olarak kullanılmaktadır. Xinjiang’daki mağazalar, posta ve telekomünikasyon, tıbbi hizmetler, trafik işaretleri ve başka toplumsal ve kamusal alanların hepsinde çeşitli lisanlar ve yazılarla hizmet sunulurken, vatandaşlara kolaylık sağlandığını her vakit görebiliriz.
“Küçük yuvadan altın anka kuşlar çıktı”
20 yıldır Üçturfan ilçesinin İmam kasabasındaki Ulusal Lisan İlköğretimokulu’nun müdürü olarak çalışan Kurban Niyaz, okulunu küçük bir yuvaya benzeterek, “Ancak bu küçük yuvadan çok sayıda ‘altın Anka kuşu’ çıktı” dedi.
Son 20 yılda Kurban’ın bine yakın öğrencisi mezun oldu, bunlar ortasında kimileri ülkenin önde gelen üniversitelerini kazanırken hatta yurtdışında eğitim alma fırsatı yakalarken, birçok ise farklı durumlarda kendi düşünü gerçekleştiriyor. Öğrencilerinin bilgiyle bahtlarını değiştirdiklerinden duyduğu memnunluğu lisana getiren Niyaz, “Eğer onlar okula girmeselerdi, hayatları boyunca köylerinden hiç çıkamazlardı ve tarla ve birkaç koyuna bağlı olarak bir ömrü zar sıkıntı geçinmek zorunda kalırlardı” dedi.
Xinjiang’da eğitim davasının geliştirilmesi için çeşitli önlemler hayata geçiriliyor, eğitim alanında kaydedilen sonuçlardan tüm etnik kümelerden vatandaşların daha çok ve daha adil halde yararlanması daima hızlandırılıyor, her çocuğun adil ve kaliteli eğitimden yararlanabilmesi teminat altında.
Yeken ilçesine bağlı Buvakum köyünden Hasan Abdukerim, güneşin doğum saatinde kalkar, konutunun avlusunu temizler. Abdukerim’in meskeni, birebir vakitte köyün “kültür istasyonu” olarak belirlendi. Burada sıkça kültürel faaliyetler düzenleniyor. Esen, köylülerin bahçede müzik söylemeyi ve dans etmeyi, ayrıyeten kitap okumayı ve cümbüş programına katılmayı çok sevdiklerini söyledi.
Xinjiang’da geçen yıl birinci küme 58 “kültür istasyonu” kuruldu.
Son yıllarda, Xinjiang’da çağdaş bir kamu kültürel hizmet sisteminin inşası sürat hızlandırıldı.
2019 yılına kadar Xinjiang’da 112 kamu kütüphanesi, 106 müze ve anıt, 29 bilim ve teknoloji müzesi, 60 sanat müzesi, 130 kültür merkezi, bin 350 köy ve kasaba kültür istasyonu, her seviyede çeşitli cinslerde 102 radyo ve televizyon istasyonu bulunurken, radyo ve televizyonun haneleri kapsama oranı başka farklı olarak %98,68 ve %98,85’e ulaştı.
Xinjiang’daki renkli bayram kutlamaları
Xinjiang’ın Çöçek Bölgesi’ndeki Posta Rezerv Bankası’nın bir çalışanı olan Ureken ailesi epeyce çok bayram kutlar. Zira onun ailesi 4 farklı etnik kümeye mensup 23 şahıstan oluşan büyük bir ailedir. Çin’in klasik bayramlarından Bahar Bayramı, Fener Bayramı, Ejder Kayağı Bayramı ve Ay Çöreği Bayramı’nın dışında, Navruz Bayramı, Kurban Bayramı ve Ramazan Bayramı üzere bayramları daima bir arada sevinçle kutlarlar. Ureken ailesi, Xinjiang’daki aileler ortasında yalnızca bir örnektir.
Farklılıklara hürmet duymaya ve çeşitliliğe hoşgörülü olunmaya bağlı kalınırken, Xinjiang’daki tüm etnik kümelerin seçkin klâsik kültürleri tesirli bir formda korunuyor ve aktarılıyor, ortalarındaki değişim ve kaynaşmalar daima derinleştiriliyor.
Xinjiang’ın merkezi Urumçi’de bulunan “Hotan Mutafığı”na girer girmez Pilav, Samsa (ızgara çöreği), Lağmen (sebzeli makarna) ve şiş kebap üzere yöresel yemeklerin mis üzere kokusu iştah açar. Hasebiyle burası müşterilerin en çok akın ettiği mutfaklardan biri oldu. Burası yalnızca lezzetli yemekleriyle değil, ulusal özelliğe sahip kusursuz dekorasyonu, Hotan bölgesine has duvar fotoğrafları, Uygurlara has Etles kumaşın ögelerini taşıyan çay setleri ve Hotan’dan getirilmiş Mutfak ustaları ve garsonlarıyla müşterilerin beğenisini kazanırken, ülkenin iç kesitlerinden de çok sayıda müşteri çekiyor, hatta Xinjiang’ın güney kısmına gidip kendi gözüyle görmeye teşvik ediyor.
Xinjiang’da, “Meydan Dansı” da farklı özellik taşırken, Urumçi’de 300’den fazla “Meydan Dansı” grubu var. 50 yaşındaki Chen Yongsheng’in hobisi “Meydan Dansı”dır. Chen hobileri ortasında Xinjiang’daki çeşitli etnik kümelerin danslarını en üstün performansla icra ederken, son 3 yıldır, Kwai (Kuaishou) isimli toplumsal irtibat platformunda 4 bine yakın Xinjiang dansı kısa görüntüsünü izleyicilerle paylaştı.
Kaynak Çin Milletlerarası Radyosu
Hibya Haber Ajansı